طبق آمار مرکز مطالعات معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران، در مناطق 22گانه، منطقه4 بیشترین تولید سفر و منطقه12 بیشترین جذب سفر را از آن خود کرده‌اند.
صبح‌شد: از ابتدای هفته جاری شریان‌های اصلی پایتخت از ساعت ۵:۳۰ عصر تا ۹ شب، با ترافیک بسیار شدیدی روبه‌رو شده‌اند. صحبت از ترافیکی است که گاهی قفل می‌شود و خودرو‌ها لاک‌پشتی جلو می‌روند. در حوالی ساعت ۹، اما یکباره همه چیز برعکس می‌شود. بزرگراه‌های صدر، شهید مدرس، برخی مقاطع بزرگراه‌های شهید همت، شهید حاج‌قاسم‌سلیمانی، بسیج، یادگار امام، شهید چمران، نواب و حتی انتهای بزرگراه ارتش، عرصه تاخت‌و‌تاز تعدادی از راننده‌ها می‌شوند؛ راننده‌هایی که می‌خواهند گوی سبقت را از یکدیگر بربایند تا دوربین‌ها پلاک‌شان را ثبت نکرده و مشمول جریمه ۲۰۰ هزار تومانی نشوند. این وسط، عده‌ای هم فرمان خودرو را می‌چسبند و چهارچشمی جلو را می‌پایند تا لایی‌کشی عده ای، به ارزش تصادف برای آن‌ها تمام نشود. در این میان، آمار‌های ترافیکی نشان می‌دهد که برخی مناطق ۲۲ گانه، ترافیک بیشتری نسبت به سایر مناطق دارند.
تولید و جذب سفر شهری نیازمند تعادل است
برای داشتن شهری دسترس‌پذیر نیاز داریم که همه شهروندان بتوانند از امکانات شهری به‌صورت یکسان استفاده کنند. توزیع برابر تولید و جذب سفر در تمام مناطق ۲۲ گانه شهر تهران یکی از شاخص‌های شهر دسترس‌پذیر است. طبق آخرین آمار سال ۹۹ مرکز مطالعات معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران، در تهران بین مناطق ۲۲ گانه شهر، منطقه ۴ با مساحت بیش از ۶۱۰۰ هکتار و جمعیت حدود ۸۰۵ هزار نفری، بیشترین شاخص تولید سفر را داشته است و در مقابل منطقه ۱۲ و مناطق همجوار آن مانند ۹ و ۱۱ بیشتر شاخص جذب سفر را داشته‌اند.
با یک نگاه کلی به روند تولید و جذب سفر در تهران متوجه خواهیم شد که این توزیع به‌صورت عادلانه نیست و این توزیع نا‌عادلانه جذب و تولید سفر می‌تواند در دسترسی همه شهروندان به امکانات شهری مشکل ایجاد کند. منطقه ۴ به‌عنوان منطقه‌ای که بیشترین شاخص تولید سفر را داشته است، با وجود جمعیت زیاد و افزایش مهاجران در ۲ دهه اخیر، از کمبود یا دسترسی به امکانات شهری مانند مراکز خرید، تفریحی، بهداشتی و درمانی و... رنج می‌برد و همین باعث می‌شود به‌عنوان منطقه‌ای که بیشترین تولید سفر را از آن خود کرده است، در شهر تهران شناخته شود؛ بنابراین اغلب شهروندان این منطقه وابستگی شدیدی به استفاده از خودروی شخصی دارند، زیرا ناچار هستند برای دسترسی به امکانات مورد نیازشان از این منطقه خارج شوند و در مقابل مناطقی که شاخص بیشترین جذب سفر را دارند ازجمله منطقه ۱۲ مشکلات زیادی ازجمله ترافیک، آلودگی هوا و... را تجربه می‌کنند.
امیر‌هوشنگ مراد‌پور، مدیر اداره طرح جامع سازمان حمل‌ونقل و ترافیک تهران در این‌باره به همشهری گفت: «سفر شهری از نیاز شهروندان به امکانات شهری به‌وجود می‌آید. اگر تولید و جذب سفر شهری غیرمتعادل باشد و باعث ایجاد مشکلات شهری ازجمله ترافیک، آلودگی هوا و... شود، باید دسترسی به امکانات شهری را برای شهروندان افزایش بدهیم. به‌عنوان مثال، بانکداری الکترونیک راه‌اندازی کنیم. دور‌کاری باعث می‌شود سفر‌های شغلی کمتر شود. یک‌سوم از سفر‌های شهری در زمان اوج تحصیلی شکل می‌گیرد. سیستم آموزشی آنلاین یکی از راه‌های دسترسی آسان به امکانات شهری است و...»
مدیر اداره طرح جامع سازمان حمل‌ونقل و ترافیک تهران ادامه داد: «در طرح‌های جامع شهری توسعه شبکه معابر جبران حجم تولید انبوه خودرو را نمی‌کند. ما باید به جای توسعه شبکه معابر، پیاده‌محوری و حمل‌ونقل عمومی یا حمل‌ونقل سبز مانند دوچرخه را افزایش بدهیم و در عین حال از خودرو‌سوار به طرق مختلف مانند طرح ترافیک، عوارض دریافت کنیم تا خودروی کمتری به شبکه معابر راه پیدا کند.»
مصطفی بروجردی، مشاور ارشد مدیرعامل متروی تهران نیز گفت: «در شهر تهران حدود ۲۰ میلیون سفر در روز داریم و سیستم حمل‌ونقل عمومی شهر تهران مانند مترو، اتوبوس، تاکسی و مینی‌بوس باید بتوانند ۷۵ درصد سفر‌های شهری را پوشش بدهند، ولی اکنون به‌عنوان مثال، مترو فقط ۱۲ درصد از سفر‌های شهری را پوشش می‌دهد که این نشان می‌دهد شبکه مترو و سیستم حمل‌ونقل عمومی تهران باید با حمایت دولت و اختصاص بودجه ویژه توسعه پیدا کند.»
او افزود: «ما اکنون در متروی تهران ۶ خط درون‌شهری و ۲ خط برون‌شهری داریم که به شهروندان سرویس می‌دهند، ولی باتوجه به طرح جامع قبل خطوط به‌صورت قطبی هستند. برای اینکه خطوط بتوانند بهتر عمل کنند، باید در طرح جدید به‌صورت حلقه‌ای باشند. یعنی اطراف شهر را به مرکز برسانند. حلقه اول ۶ و ۷، حلقه دوم ۸ و ۹، حلقه سوم ۹ و ۱۱ و حلقه چهارم ۱۰ و ۱۱ است که باعث می‌شود مترو تبدیل به یک شبکه واقعی شود و به همه جا دسترسی پیدا کند.»
آنچه که بروجردی می‌گوید یعنی آنکه هر شهروندی در فاصله ۶۰۰ تا ۸۰۰ متری به ایستگاه مترو دسترسی داشته باشد و تقریبا حدود ۸۰ درصد جغرافیای تهران به شبکه مترو وصل شوند. حال طبق طرح جامع حمل‌ونقل ریلی تهران، ایجاد شبکه واقعی مترو، یک افق ۲۰ ساله را می‌طلبد که تنها با حمایت‌های ویژه دولت‌ها تحقق پیدا خواهد کرد. به‌عبارت دیگر، اکنون تهران حدود ۲۴۰ کیلومتر خط مترو دارد و اگر قرار باشد شبکه واقعی مترو ساخته شود، باید این عدد به ۵۰۰ کیلومتر برسد.
نیاز به برنامه جامع شهری
مشاور ارشد مدیرعامل متروی تهران بر این اعتقاد است که برای مدیریت تولید و جذب سفر علاوه بر توسعه سیستم حمل‌ونقل عمومی، باید برنامه‌ریزی جامع شهری نیز وجود داشته باشد تا بتوان مراکز تولید و جذب سفر را متعادل کرد. بروجردی چنین مسئله‌ای را اینطور معنا کرد: «باید طوری برنامه‌ریزی کنیم که به‌طور مثال شهروند مجبور نباشد برای رفع نیاز خرید، اشتغال، تحصیل و... از شمال به جنوب شهر برود. به این صورت امکانات در شهر به‌صورت عادلانه توزیع خواهد شد. در حوزه اشتغال اغلب واحد‌ها در شمال و مرکز شهر هستند که عادلانه نیست و همه شهروندان باید بتوانند به‌صورت همزمان به همه امکانات شهری دسترسی داشته باشند که به آن راهکار مدیریت تقاضای سفر می‌گویند.»
مشاور ارشد مدیرعامل متروی تهران درباره توسعه خط مترو در منطقه ۴ تهران که بیشترین شاخص تولید سفر را در مناطق ۲۲ گانه تهران دارد، گفت: «در مترو منطقه۴ خط ۲، ۴، ۸، ۹ و ۱۰ را خواهیم داشت. اکنون خط ۲ تا فرهنگسرای اشراق رفته است و تا محل پایانه شرق ادامه پیدا می‌کند. مهم‌ترین پروژه منطقه در کوتاه‌مدت، توسعه شرقی خط ۴ مترو‌ست که به حدود ۱۰ کیلومتر می‌رسد و در انتها به خیابان پیروزی می‌رود تا به محدوده منطقه حکیمیه و دانشگاه شهید عباس‌پور برسد. پیگیر هستیم تا اواخر سال آینده کلنگ آن زده شود. همچنین خط ۱۰ نیز در توسعه شرقی به قلب منطقه ۴ می‌رسد. اکنون عملیات خط ۱۰ شروع شده و در حال انجام کار‌های مطالعاتی آن برای محدوده شرق تهران هستیم.»
ترافیک شهر نارنجی
به‌محض پایان یافتن ۲ هفته قرنطینه؛ راهبندان عصر تهران با شدت همیشگی شروع شد و شلوغی صبح، اتوبوس و مترو را پر کرد. زیاد شدن رفت‌وآمد ممکن است آمار جان‌باختگان ناشی از کرونا را دوباره زیاد کند، اما مغازه‌ها دوباره کرکره را بالا زده‌اند و مردم برای خرید آمده‌اند. پایتخت در وضعیت نارنجی قرار دارد و خیابان‌ها بین ساعت‌های ۵:۳۰ عصر تا ۸:۴۵ شب پر از خودرو هستند.
بزرگراه‌های تهران تنها می‌توانند ترافیک عادی روزانه را به آرامی انتقال دهند. وقتی پس از ۲ هفته قرنطینه، خودرو‌ها به خیابان می‌ایند، شبکه معابر قادر به جابه‌جا کردن این همه سواری شخصی نیست. شریان‌های بزرگ دچار کندی حرکت و خیابان‌های مرکزی شهر برای چند ساعت دچار راهبندان می‌شوند. مسدود شدن معابر آنقدر زیاد است که قیمت تاکسی‌های اینترنتی هم در این ساعت‌ها افزایش پیدا می‌کند.
وقتی هوا تاریک می‌شود خیابان انقلاب در قسمت بین میدان امام‌حسین تا یادگار امام و خیابان ولیعصر در شمال و جنوب چهارراه ولیعصر پر از خودرو‌های سواری می‌شود که بعضی از آن‌ها وارد خط ویژه می‌شوند و حرکت خودرو‌ها را کند می‌کنند. شرق بزرگراه امام‌علی از خاوران تا رسالت هم شاهد ترافیک است. در غرب هم بزرگراه چمران از امیرآباد تا خیابان نواب و جوادیه با ترافیک سنگین روبه‌روست. دورتر از این دو باز هم در شرق، بزرگراه بسیج و در غرب بزرگراه آزادگان در بعضی قسمت‌ها با تراکم خودرو‌ها روبه‌رو می‌شوند. تعداد خودرو‌های بزرگراه‌های آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، شیخ فضل‌الله و خیابان آزادی و معبر‌های اطراف آن هم در ساعات صبح و عصر بیشتر می‌شود.
دو مسیر اصلی اتصال شرق و غرب تهران یعنی محور شهید همت به سمت غرب و محور رسالت به سمت شرق نیز در چند شب گذشته با راهبندان روبه‌رو بودند. رمپ و لوپ‌ها بین این دو بزرگراه و دیگر شریان‌های شمال شهر، ترافیک را پس می‌زنند و بزرگراهی مانند صدر که با هزینه هنگفت دو طبقه شده است باز هم راهبندان می‌شود. جریمه کردن خودرو‌ها بعد از ساعت ۹ شب برای مدتی تأثیر‌گذار بود و خیابان‌ها لحظاتی مانده به این ساعت خلوت می‌شد، ولی از ابتدای هفته تعداد خودرو‌هایی که بعد از این ساعت نیز در خیابان‌ها رفت‌وآمد می‌کنند بیشتر شده است. سردار حسین رحیمی، فرمانده انتظامی تهران در این‌باره گفت: «طی روز‌های اخیر ما شاهد ترافیک از ساعت ۶ عصر تا حوالی ۹ و ۱۰ شب هستیم که در مقاطعی این ترافیک، سنگین نیز می‌شود. از طرف دیگر بسیاری از شهروندان نیز دقیقا در همان ساعات پایانی و قبل از ساعت ۲۱ از محل کار خود خارج شده و همین امر نیز باعث افزایش ترافیک می‌شود. شهروندان بدانند که مصوبات ستاد مقابله با کرونا لازم‌الاجراست و اگر حد فاصل ساعت ۲۱ تا ۴ بامداد در معابر تردد کنند از سوی دوربین‌ها و مأموران جریمه می‌شوند.»
به‌هر ترتیب خلوت‌شدن شهر و همزمان کاهش تعداد جان‌باختگان کرونا نوید شکسته شدن زنجیره انتقال این بیماری را می‌داد، اما با افزایش رفت‌وآمد در معابر شهر باز هم خطر پیک‌های دیگر بیماری زیاد شده است.
