بازخوانی یک سال سخت با کرونا از تصورات اولیه تا پیش بینی های هولناک از پیک چهارم ویروس و آینده مبهم آن.
صبحشد: جهان فکر میکرد خیلی زود حریف کرونا میشود و شر این ویروس را از روی زمین کم میکند؛ اما نهتنها تا به امروز ۱۰۴ میلیون مبتلا و ۲.۲ میلیون فوتی داشتهایم، بلکه حتی با شروع واکسیناسیون عمومی در برخی کشورها، هنوز آینده کرونا مبهم است و جهشهای مرگبارش هم تمامی ندارد.
کرونا از کجا آمد؟
۳۰ بهمن ۱۳۹۸ بود که اولین تستهای بیماران مشکوک به کرونا در کشور ما مثبت اعلام شد تا نام ایران هم در کنار دیگر کشورهای تحت سیطره این ویروس منحوس قرار بگیرد. ویروسی که تولدش کمی قبلتر در ووهان چین بود: «۱۷ نوامبر ۲۰۱۹ (۲۷ آبان ۹۸)». درباره چگونگی پیدایش این ویروس، تحلیلهای مختلفی ارائه شده است، اما از چند روز قبل کارشناسان سازمان بهداشت جهانی به ووهان چین سفر کردهاند تا شاید بتوانند منشأ قطعی آن را بیابند.
اما دکتر «احمدرضا بهرهمند» میکروبشناس و فوق تخصص ژنتیک میکروبهای عفونی در ایران و آمریکا که ۲۷ سال سابقه فعالیت پژوهشی در انستیتو پاستور ایران را هم داشته، با استناد به گزارشهای بینالمللی در اینباره تحلیل قابلتاملی ارائه کرده و معتقد به دست ساز بودن این ویروس است: «به جز انسان، حیوانات هم ویروسهای کرونای مختلفی دارند و این موضوع تازهای نیست.
خود این بیماری هم قبلا در سال ۲۰۰۲ و ۲۰۱۱ به شکل سارس و مرس مشاهده و مدیریت شد؛ اما در سال ۲۰۱۵ در یک آزمایشگاه ووهان چین، چند دانشمند ویروس کرونای انسان و خفاش را با هم ترکیب کردند و با این کار غیرعادی، ویروس جدیدی به وجود آمد که دارای جهشهای فراوان بود.
خود آن دانشمندان در همان سال ۲۰۱۵ اعلام کردند که این ویروس منجر به یک همهگیری جهانی وحشتناک خواهد شد، با این حال دیگر اثری از آنها پیدا نشد و محققان جهان نتوانستند با یافتنشان به اطلاعات موردنیاز دست پیدا کنند»؛ و حدود ۵ سال بعد از آن خیانت علمی چند دانشمند، جهان در سایه وحشت یک ویروس پیچیده دستساز بشر، به تنگی نفس افتاده است. در همین حال عصر دیروز کارشناسان حقیقت یاب از منشأ ویروس در ووهان اعلام کردند که برای رسیدن به حقیقت نیاز به زمان بیشتری دارند.
تصورات غلطی که بود و هست
این ویروس آنقدر پیچیده بوده و هست که در طول عمر یکساله خود، بارها و بارها تصورات و پیشبینیها را بر هم زده است. خاطرمان هست که میگفتند کرونا فقط ریه را درگیر میکند، اما معلوم شد این ویروس به قلب بیمار هم حمله میکند.
تصور میکردیم جوانان و کودکان و معتادان! کرونا نمیگیرند، اما این خیال هم باطل بود. به غلط تصور کردیم اشکالی ندارد به جای دست دادن مشتها را به هم بزنیم و همچنان هم این کار انجام میشود. این را هم شنیده بودیم که گرمای تابستان شر کرونا را از بین میبرد، اما تابستان گذشت و زمستان رسید، ولی زمان مرگ کرونا نرسید.
احتمال ابتلای مجدد با شدت بیشتر
این توضیحات علمی دکتر بهرهمند هم پاسخی به یکی دیگر از باورهای غلط بسیاری از ماست: بیمارانی داریم که یکبار به کرونا مبتلا شدهاند، اما برای بار دوم و سوم هم گرفتار این ویروس شدهاند و حتی شدت بیماری در ابتلای دوم شدیدتر است. همه این تصورات غلط یک دلیل روشن دارد؛ همان چیزی که دکتر «بهرهمند» به آن اشاره کرده است: «در تاریخ ویروسشناسی ویروسی مشابه کرونا نداشتهایم».
به روز شدن جهشها و عوارض بیماری
کرونای اولیه فقط عوارضی مشابه سرماخوردگی داشت، اما این روزها که جهشهای این ویروس بیشتر و بیشتر شده، عوارض آن هم تغییر کرده است: در رگهای خونرسان لخته ایجاد میکند، عامل سکتههای مغزی شده است، دیابت هم ایجاد میکند و حتی توان فرزندآوری زنان و مردان را هم دچار مشکل میکند. حتی به گفته دکتر بهرهمند، عوارض تازهای مثل پریدن پلک و لکنت زبان هم در برخی کشورها از جمله ایران مشاهده شده است. دلیل اصلی این عوارض جدید هم یک چیز است: «مشاهده ۳۴۸ جهش در بدنه ویروس و ۲۷ جهش در شاخک ویروس».
هشدار یک جهش مرگبار دیگر
پیشبینی این میکروبشناس هم نگرانیها را بیشتر میکند: «طبق مطالعات دانشگاه کلمبیا، جهش بعدی کرونا در جهان و ایران، در ماه اسفند اتفاق میافتد و تا خرداد سال آینده ادامه خواهد داشت، این موج با یک جهش بسیار بد ویروس همراه خواهد بود که به نظر میرسد عوارض بالینی تازهای را هم ایجاد کند».
واکسنهایی که خیلی زود بی اثر میشود
هرچند هماکنون بیش از ۱۴۰ واکسن کرونا تولید شده یا در حال تولید و آزمایش است، اما مروری بر گزارشهای علمی این حوزه، کمی دلسردمان میکند. در اینباره، دکتر بهرهمند با اطمینان میگوید: «من خودم فعلا واکسن کرونا نخواهم زد». تصمیم عجیبی که البته او استدلالهای علمی برایش دارد: «هیچکس در دنیا نمیتواند بگوید که با واکسن زدن بدن شما ایمن میشود، درست است که این واکسن برای مدتی در بدن آنتیبادی تولید میکند، اما حداکثر زمان تاثیر آن سه ماه خواهد بود، ضمن آنکه نمیتواند در برابر جهشهای جدید موثر باشد. به همین دلیل است که مرکز کنترل بیماریها در آمریکا هم تاکید داشته که حتی بعد از واکسیناسیون هم زدن ماسک و رعایت فاصله اجتماعی الزامی است».
در انتظار بانک جهانی جهش یافتهها
با این شرایط باید گفت، کرونا آیندهای مبهم و ترسناک دارد؛ هرچند که دکتر بهرهمند به راهکار علمی آن هم اشاره کرده است: «باید یک بانک اطلاعاتی از همه ویروسهای جهشیافته که در کشورهای مختلف مشاهده میشود تهیه شود و هر سال بر اساس این جهشها واکسنهای بهروزشده داشته باشیم. این همان کاری است که برای مقابله با آنفلوآنزا انجام میشود و با وجود آن، باز هم در جهان سالانه ۸ میلیون مبتلا و ۵۰۰ هزار فوتی آنفلوآنزا داریم».
خسارتهای ناتمام
حالا یکسال است که کرونا زندگیها را تغییر داده است. از در آغوش گرفتن یکدیگر محرومیم، حسرت دورهمیها و قهقههها بر دلمان مانده است، صدای شیطنت بچهها در زنگ تفریح مدرسهها شنیده نمیشود، آمار بیکاران زیاد شده و بسیاری از کسب و کارها به تعطیلی کشیده شده، قرنطینهها آمار کودکآزاری را افزایش داده، نشستن روی سکوی ورزشگاهها تبدیل به رویا شده؛ شادیها و خوشیها که هیچ، کرونا حتی فرصت برگزاری مراسم سوگواری و اشک ریختن در غم از دست دادن عزیزانمان را هم از ما گرفته است. حالا هم که باید دوباره منتظر جهش وحشتناک دیگر آن باشیم؛ پیشبینی هولناکی که به گفته محققان بینالمللی، شاید حتی واکسیناسیون هم حریف آن نشود و فقط باید دو نکته را همچنان رعایت کرد: «ماسک زدن» و «رعایت فاصله اجتماعی».