مجلس یازدهم در همین دوره کوتاه فعالیتش آشکارا اجرای سیاست افزایش فرزندآوری را کلید زده است.
صبح‌شد: مجلس یازدهم در همین دوره کوتاه فعالیتش آشکارا اجرای سیاست افزایش فرزندآوری را کلید زده است، چند روز پیش کمیسیون تلفیق مجلس‌شورای‌اسلامی مصوب کرد مبلغ وام ازدواج برای زوجهای کمتر از ۲۵ و ۲۳ سال ۱۰۰میلیون تومان است و توجیه این افزایش را در تشویق جوانان به ازدواج و البته افزایش نرخ باروری دانست.
اگر این مصوبه به صورت غیرمستقیم همسو با سیاست‌های فرزندآوری است مصوبه تازه این کمیسیون به شکل مستقیمی مرتبط با این موضوع است و بر اساس آن تمام هزینه‌های درمان ناباروری تحت پوشش خدمات‌بیمه‌درمانی قرار می‌گیرد. موضوع تحت پوشش بیمه قرار دادن هزینه‌های درمان ناباروری تازه نیست، همین سال گذشته هم پیشنهادی مبنی بر اختصاص بودجه سالانه ناباروری به بیمه‌ها داده شده‌بود، اما با مخالفت‌های وزارت بهداشت این بحث مسکوت ماند و به نتیجه نرسید. حالا به گواه حرف‌های سخنگوی کمیسیون تلفیق مجلس‌شورای‌اسلامی در بودجه ۱۴۰۰، درمان ناباروری تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد.
این موضوع از جایی مهم‌تر جلوه می‌کند که همین چند روز پیش هم علیرضا زالی، رئیس دانشگاه بهشتی با اشاره به هزینه‌های سنگین درمان ناباروری برای اکثریت زوجین نابارور در کشور اعلام کرده‌بود «۲۵ درصد زوجین جوان کشور توان باروری ندارند.» هر چند آمار اعلام شده: از سوی او تفاوت فاحشی با آمار مطرح شده پیشین دارد، ولی آمار‌های رسمی گذشته هم گواه می‌دهند در حال‌حاضر ۳.۵ میلیون زوج در ایران ناباروری اولیه دارند و سالانه حدود ۹۰هزار نفر هم به این جمعیت اضافه می‌شود. هزینه‌های درمان ناباروری چقدر است که حالا تحت پوشش بیمه قرار گرفتن آن را باید اتفاق بدانیم؟ فارغ از بحث هزینه‌ها آنچه باعث افزایش تعداد زوجین نابارور در ایران شده، چیست و در یک شرایط نسبتا مطلوب اصلا ظرفیت درمانی ناباروری در ایران چقدر است؟ تغییر نگرش سیاست‌ها از ایجاد ابزار‌های تشویقی برای فرزندآوری به سمت حل مشکلات زوجهای نابارور چقدر می‌تواند در نرخ باروری ایران موثر باشد؟ نرخی که حالا سال به سال آب می‌رود و از ۳.۹۱درصد در دهه ۶۰ به نزدیک یک درصد در دهه ۹۰ رسیده‌است.
هزینه‌ها چقدر است؟
چه پای حرف زوجهای نابارور بنشینید چه اخبار رسانه‌ها و گفته‌های مسؤولان را زیر و رو کنید به رقم ثابت و مستندی در رابطه با هزینه‌های درمان ناباروری نمی‌رسید. رقم‌های درمان از پنج میلیون تا ۵۰میلیون تومان متغیر است. اما آمنه لاهوتی، متخصص ناباروری می‌گوید: «این هزینه در کلینیک‌های خصوصی در خوشبینانه‌ترین شکل ۱۳میلیون و در بدبینانه‌ترین حالت آن به ۲۰ میلیون تومان می‌رسد.» هر چند ۲۰میلیون تومان هزینه کمی برای درمان ناباروری نیست آن هم وقتی که بدانیم شانس موفقیت هر عمل ۳۳درصد است، اما همین هزینه هم گاه افزایش چشمگیری دارد.
در برخی از این موارد هر زوج نابارور برای داشتن یک فرزند، حداقل نیازمند سه عمل پیشرفته‌اند؛ عمل‌هایی که مجموعا تا ۳۰میلیون تومان هزینه به همراه دارد، در حالی که این هزینه با ۵۰درصد درآمد سالانه دهک‌های کم‌برخوردار خانوار‌های ایرانی برابری می‌کند. در پژوهشی که با عنوان «جنبه‌های روانی-اجتماعی ناباروری از دیدگاه پزشکان ایرانی» انتشار یافته، به این نکته اشاره شده که اکثریت جمعیت نابارور در ایران را طبقه نسبتا کم‌درآمد جامعه تشکیل می‌دهند. علاوه بر همه این‌ها تمرکز امکانات درمانی به مرکز و پایتخت را هم باید اضافه کنیم به هزینه‌هایی که معمولا در آمار‌ها اعمال نمی‌شود، اما از جیب این زوج‌ها کم می‌شود.
مشکلی اصلی؛ هزینه‌ها، ناآگاهی و دارو
هزینه‌های بالای درمان ناباروری همیشه یکی از مهم‌ترین موانع پیش پای زوجهای درگیر بوده‌است، اما هزینه‌های درمان تنها مشکل این راه نیست. از آمنه لاهوتی می‌پرسیم بزرگ‌ترین مانع و مشکل بر سر راه درمان ناباروری در ایران چیست؟ پاسخ این متخصص درمان ناباروری کوتاه و البته که قابل توجه است؛ «ناآگاهی مردم و بخشی از جامعه پزشکی». او به جام‌جم می‌گوید: «یکی از رایج‌ترین مشکلات ما با زوج‌ها تاخیر در مراجعه است و همین نکته از ناآگاهی عمومی نسبت به این معضل سرچشمه می‌گیرد. ماجرای باروری به‌ویژه در زنان در مقایسه افراد زیر ۳۲سال با بالای ۳۲سال بسیار متفاوت است و برای افراد بالای ۳۵سال به دلیل افت کیفیت تخمک، این روند شکل دیگری به خود می‌گیرد.
آگاه‌سازی مردم به همین نکته که بهترین زمان باروری زنان پیش از ۳۲سالگی است در روند درمان ناباروری احتمالی بسیار کمک‌کننده‌است.» البته این آگاهی تنها به زوجهای درگیر برنمی‌گردد. هرچند تصمیم به بارداری یک تصمیم شخصی است، اما به لحاظ پزشکی با مشورت و انجام آزمایش‌های احتمالی درمان می‌تواند روندی سالم‌تر را طی کند. آمنه لاهوتی می‌گوید: «سوی دیگر این ماجرا پزشکان این حوزه قرار دارند، به این مفهوم که متخصصان زنان و زایمان هم باید بررسی کنند آیا زوجین سابقه بیماری احتمالی دارند یا حتی سبک زندگی زوجین به چه گونه‌ای است.»، اما پس از این ناآگاهی عمومی چیزی که حالا چند سال است به عنوان یکی از موانع مهم در روند درمانی آشکار شده، بحث دسترسی نداشتن به داروست. این متخصص درمان ناباروری به ما می‌گوید: «در مرحله پیشرفته این بیماری، اما شاید مهم‌ترین مشکل در حال حاضر در دسترس نبودن دارو‌های با کیفیت در این زمینه است. به واسطه تحریم‌ها خیلی از دارو‌هایی را که حتی تا همین پنج سال پیش به آن دسترسی داشتیم، دیگر نداریم. چند نمونه از دارو‌های جایگزین ایرانی از کیفیت قابل قبولی برخوردار است، اما بقیه آن‌ها نسبت به نمونه‌های پیشین کارکرد کمتری دارند.»
اهالی بهارستان چه کردند؟
مجلس حالا با بررسی لایحه‌بودجه سال‌آینده قرار است بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های درمان ناباروری را تحت پوشش بیمه قرار دهد؛ تصمیمی که برای زوجین نابارور که البته تعداد کمی هم نیستند، اتفاقی مبارک باشد. اما وقتی نزدیک به دو دهه است که افزایش نرخ باروری به عنوان سیاستی بالادستی قرار بوده اجرا شود، چرا هنوز در پیچ و خم ابتدایی چنین سیاست‌هایی هستیم؟
دولت و مجلس در این دو دهه هم اگر سنگی پیش پای این کار نینداختند، سنگی را هم از پیش پای جوانان برنداشته‌اند. در بخشی از گزارشی که سال گذشته از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شد به وجود برخی قوانین و اسناد بالادستی جمهوری اسلامی به منظور حمایت از هزینه‌های درمانی زوجین نابارور اشاره شده‌است. در بند سوم سیاست‌های کلی جمعیتی به وضوح آمده‌است «اختصاص تسهیلات مناسب برای مادران به‌ویژه در دوران بارداری و شیردهی و پوشش بیمه‌ای هزینه‌های زایمان و درمان ناباروری مردان و زنان.» جالب این‌که بر اساس این قوانین بالادستی هزینه‌کرد‌هایی هم صورت گرفت، در همان سال ۹۳ به گواه اسناد مبلغ ۲۰۰میلیارد تومان برای حمایت از درمان این زوج‌ها در نظر گرفته شد، اما جالب این‌که مبهم بودن هزینه‌کرد این ارقام باعث شد وزارت بهداشت سه سال بعد مجبور به ارائه گزارش شود؛ گزارشی که البته نشان می‌داد تنها کمتر از ۱۱درصد این مبلغ صرف درمان زوجهای نابارور شده‌است! هر چند در این میان توجیه وزارت بهداشت این بود که این بودجه را خرج ساخت مراکز درمان ناباروری کرده‌است. موضوعی که خودش می‌تواند یکی از چالش‌های پیش رو باشد؛ به این مفهوم در حالی که نزدیک به ۳.۵میلیون زوج نابارور داریم، اما ظرفیت درمانی ناباروری در کشور ۳۰هزار نفر در سال است و حالا اهالی بهارستان تصمیم گرفته‌اند برای سال جدید آن را تا ۵۰هزار نفر افزایش بدهند؛ اعدادی که با در نظر گرفتن اضافه شدن ۹۰هزار زوج نابارور در سال بسیار کم به نظر می‌رسد.
پنهان‌کاری در روند درمان
نشستن پای حرف زوجهای نابارور، اما جزئیات دیگری از روند درمانی این افراد را نشان می‌دهد. مشکل اصلی در روند درمانی، اما همچنان معطوف به هزینه‌های بالای درمانی است.
یکی از این زوج‌ها به جام‌جم می‌گوید: «بیمه شدن هزینه‌های ناباروری البته که اتفاق خوبی است، اما همه ماجرا نیست چرا که قرار داشتن این مراکز در شهر‌های بزرگ باعث تحمیل هزینه‌های جابه‌جایی و اسکان می‌شود که این در هیچ‌یک از مصوبه‌ها لحاظ نمی‌شود. با این حال مهم‌ترین دغدغه زوجهای نابارور اطمینان‌نداشتن از درمان است.» این نکته را می‌توان در گفته‌های آمنه لاهوتی هم دید. او به جام‌جم می‌گوید: «خانواده‌ای بود که خودروی زیر پایش را فروخته و خرج درمان ناباروری کرده‌است به این امید که بتواند فرزندی داشته‌باشد، در حالی که با توجه به شرایط آن‌ها این روند درمانی از ضریب اطمینان بالایی برخوردار نبود.»
برخی آمار‌ها حکایت از این دارد که نزدیک به ۵درصد از ۳.۵میلیون زوج نابارور، درگیر با نازایی دائمی هستند و آن‌طور که این متخصص درمان ناباروری از آن ابراز نگرانی می‌کند در چند سال گذشته به میزان چشمگیری این پدیده در مردان مشاهده شده‌است. مشکل مشترک دیگر در این حوزه از زبان زوجهای نابارور به نگاه غلط اجتماعی به آن‌ها اشاره دارد، این‌که معمولا روند درمانی به واسطه نبود فرهنگ‌سازی در این حوزه به صورت پنهانی صورت می‌گیرد. هر چند در جامعه ایران به دلیل همین نگاه غلط ناباروری یک مشکل زنانه تلقی می‌شود، اما کاوش داده‌های آماری نشان می‌دهد ۶۰درصد مشکلات ناباروری مربوط به مردان و تنها ۴۰درصد سهم زنان است.
