چگونه میتوان تشخیص داد که روایت یا داستانی را که خطبا و مداحان و یا تمام کسانی که در مقام تفسیر و تبیین حادثه کربلا برمی‌آیند، از حقیقت خالی است و از جعلیات به شمار می‌آید؟
صبح‌شد: چگونه میتوان تشخیص داد که روایت یا داستانی را که خطبا و مداحان و یا تمام کسانی که در مقام تفسیر و تبیین حادثه کربلا برمی‌آیند، از حقیقت خالی است و از جعلیات به شمار می‌آید؟
پاسخ: یکی از مهم‌ترین شاخص‌های تشخیص صحت روایات معصومین(ع)، وجود آن روایت در منابع دست اول روایی و کتب اربعه شامل: اصول کافی- استبصار- تهذیب- من لایحضره الفقیه می‌باشد. البته این گام اول است. گام‌های بعدی یعنی شاخص‌های دیگر شناخت سلسله راویان حدیث است، که با علم الرجال به دست می‌آید و شاخص سوم دلالت حدیث است که نباید با قرآن و عقل در تضاد باشد که با علم‌الدرایه به دست می‌آید. البته این شاخص‌ها مخصوص یک امام معصوم نیست بلکه در تمامی روایات و احادیث منقول از ائمه(ع) موضوعیت و کارایی دارد. نکته کلیدی دیگری که در اینجا لازم به تذکر است اینکه اگر روایت یا حکایتی را نقل کنیم که با آیات قرآن و عقل انسان در تضاد نباشد آیا جایز است که آن را به یکی از ائمه بزرگوار(ع) نسبت بدهیم؟
قطعا پاسخ منفی است و این کار مصداق بارز جعل و بدعت در دین به حساب می‌آید. بنابراین منابع دست دوم به بعد اگر روایات و یا داستان‌های آنها با منابع دست اول منطبق نباشد مصداق جعل و بدعت است. در اینجا به لحاظ جایگاه و اهمیتی که حادثه کربلا دارد. این موضوع را به نحو اجمال مورد بررسی قرار می‌دهیم.
منابع دست اول حادثه کربلا
در میان مقتل‌های اصیل موجود که میتوان با اعتماد کلی برآنها به بررسی رویداد کربلا پرداخت پنج منبع وجود دارد که قابل توجه است. این پنج منبع مربوط به قرن دوم تا اوایل قرن چهارم هجری است. در قرون بعد آنچه نگاشته شده، منهای مطالبی که به نوعی از این پنج ماخذ گرفته‌اند و همانها نیز نیاز به بررسی و نقد دارند، مشکل می‌توانند به عنوان منبع و ماخذ اولیه به حساب آیند. این پنج منبع عبارتنداز: 1- مقتل‌الحسین ابو مخنف(متوفی 157) 2- طبقات الکبری ابن سعد (متوفی 230) 3- انساب الاشراف بلاذری (متوفی 297) 4- اخبار الطوال دینوری( متوفی 283) 5- الفتوح ابن اعثم کوفی (متوفی 314) . در این میان آنچه طبری و شیخ مفید در الارشاد و ابوالفرج اصفهانی در مقاتل الطالبین آورده‌اند. تقریبا برگرفته از مقتل ابومخنف است. همین طور آنچه خوارزمی در مقتل‌الحسین آورده به طور عمده برگرفته از الفتوح ابن اعثم است.
لازم به ذکر است چندین مقتل کهن و دست اول وجود داشته است که امروز خبری از آنها نیست مانند: مقتل‌الحسین محمدبن عمرواقدی (207)- مقتل‌الحسین ابوعبیده معمرین مثنی(209)- مقتل‌الحسین نصربن مزاحم منقری(212) صاحب کتاب وقعه‌الصفین...
غیر از مقتل‌ابومخنف سایر منابع چهارگانه بخش مربوط به امام حسین(ع) آنها مورد استناد مقتل نویسان قرار گرفته است.
معتبرترین مقتل امام حسین(ع)
معتبرترین مقتل امام حسین(ع) در میان منابع پنجگانه اولیه مقتل«ابومخنف» است که وی اهل کوفه و متوفای سال 157 هجری است. او نزدیک به صد سال پس از واقعه کربلا از دنیا رفته است. اصل کتاب ابومخنف به نام مقتل الحسین که به صورت مکتوب گفته‌های شاهدان واقعه کربلاست از بین رفته و نسخه یکپارچه‌ای از آن در دست نیست.
برخی از نویسندگان با استفاده از تاریخ طبری و برخی منابع دیگر و اعمال برخی اصلاحات کتاب ابومخنف را بازسازی و احیا کرده‌اند. زیرا روایات این کتاب در واقع نزدیک‌ترین زمان را به عصر امام حسین(ع) و حادثه کربلا داشته است.
ویژگی‌های مقتل ابومخنف عبارتنداز: 1- استفاده از روش محدثان در گردآوری روایات به گونه‌ای که همه مطالب به صورت مستند و نقل قول از حاضران در صحنه نقل شده است. 2- رعایت اصول گزارش نویسی به گونه‌ای که در سراسر گزارش‌ها نکته‌ای که دلالت برطرفداری او از امام حسین(ع) یا یزید باشد یافت نمی‌شود 3- تفصیلی بودن مطالب از حیث تنظیم و ترتیب دقیق زمانی وقایع است. 4- گزارش‌ها و مطالبی که از نظر عقلی پذیرش آنها دشوار است در این مقتل وجود ندارد.
بنابراین مقتل ابومخنف از جهت مستند بودن، نزدیک بودن به زمان حادثه، خالی بودن از دیدگاه‌های سیاسی، مذهبی و کلامی و نیز مطالب غیرقابل باور قوی‌ترین، دقیق‌ترین و مفصل‌ترین روایت از واقعه عاشورا است و با بی‌طرفی کامل و منصفانه روایت شده است. ابومخنف در کل کتاب خود یکصد و ده روایت از حادثه کربلا را با روش محدثین نقل کرده است.
