پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد شهرهای مشهد، اصفهان، اهواز، تبریز، اراک و کرج با موج همزمانی کرونا و آلودگی هوا رو به رو خواهند شد.
صبح‌شد: پیش‌بینی آبان کم‌بارش و آلوده در کلانشهر‌های صنعتی، متخصصان بیماری‌های عفونی را نگران گسترش کرونا کرده است. رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط‌زیست این نگرانی را تأیید و اعلام می‌کند: افزایش یک واحد ذرات معلق در هوا موجب ۸درصد افزایش مرگ‌ومیر ناشی از کووید-۱۹ می‌شود.
به گفته متخصصان، آلاینده‌های هوا از نظر ابعاد و اندازه به شکلی هستند که ویروس کرونا را به‌راحتی وارد ریه می‌کنند. به‌گزارش گروه ایرانشهر، این آمار نشان می‌دهد در آبان پیش‌رو باید منتظر گسترش کرونا در شهرهای صنعتی، چون مشهد، اصفهان، اهواز، تبریز، اراک و کرج باشیم.
با وجود این، هنوز برنامه اساسی برای کنترل بحران در اغلب شهر‌ها وجود ندارد و مسئولان فقط به راهکار‌های عمومی، چون محدودیت حمل‌ونقل اشاره می‌کنند؛ محدودیت‌هایی که در دوران شیوع کرونا و نگرانی مردم از رفت‌وآمد با وسایل حمل‌ونقل عمومی، احتمالا چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
محدودیت عبور و مرور در اهواز
اهواز سال گذشته با ۱۲۹ روز هوای ناسالم، آلوده‌ترین شهر ایران بود؛ آماری که با توجه به کاهش بارندگی در پاییز و افزایش استفاده از خودرو‌های شخصی، احتمال افزایش آن وجود دارد.
«موسی شاعری» شهردار این کلانشهر، اما ابزار‌های مدیریت شهری و محیط‌زیست را برای مدیریت آلودگی محدود می‌داند و به همشهری می‌گوید: «آلودگی هوای اهواز و مشکل تنفسی مردم ۳ عامل اصلی دارد؛ کنوکارپوس، آلایندگی صنایع و خودروها. شهرداری برای مورد اول، هرس سنگین کنوکارپوس را انجام داد. در مورد دوم صنایع باید برای کاهش آلایندگی اقدامات اساسی انجام می‌دادند که فعالیت خاصی نداشته‌اند، اما درباره خودروها، دولت باید نقش پرررنگ‌تری ایفا کند و قرار است در نخستین جلسه شورای ترافیک پیشنهاد محدودیت عبور و مرور را ارائه دهیم.»
کاهش فعالیت واحد‌های آلاینده در اصفهان
کلانشهر اصفهان با ثبت ۱۰۱روز هوای ناسالم، پس از اهواز دومین کلانشهر آلوده در سال۹۸ بوده است. کارشناسان خشک‌شدن بستر زاینده‌رود و تالاب گاوخونی، خودرو‌های شخصی، استفاده از سیستم‌های گرمایشی گازسوز و صنایع آلاینده در شعاع ۵۰کیلومتری شهر را از دلایل افزایش آلایندگی هوا می‌دانند. رئیس اداره آزمایشگاه‌های حفاظت محیط‌زیست اصفهان راه‌حل عبور از بحران آلودگی هوا را برنامه‌ریزی درون‌استانی و پایبندی به اجرای قانون هوای پاک می‌داند و به همشهری می‌گوید: «در طول سال قانون هوای پاک اجرا شد، اما در نیمه دوم سال به‌علت شرایط اضطراری آلودگی هوا، تمهیدات مقطعی برای کنترل و مهار آلودگی اندیشیده می‌شود.»
بابک صادقیان با بیان اینکه پایش‌های مضاعف برای واحد‌های آلاینده، محدودیت‌های ترافیکی و تشدید اعمال قانون برای خودروها و موتورسیکلت‌های دودزا از راهکار‌های مقطعی برای مهار آلودگی است، می‌افزاید: «با توجه به پیش‌بینی‌ها، فعالیت واحد‌های آلاینده مانند کوره‌های آجر و گچ کاهش یافته است.»
تغییر سیاست‌های حمل‌ونقل در اراک
کلانشهر اراک هم سال گذشته ۱۲۹ روز با کیفیت نامطلوب هوا را سپری کرده که اغلب کارشناسان آن را نتیجه استقرار صنایع در حاشیه شهر می‌دانند. حتی بسیاری از این صنایع در محدوده شهر قرار گرفته‌اند و در کنار همه این‌ها کمبود فضای سبز و افزایش خودروها، نفس ساکنان را به شماره انداخته است.
سیدعلی آقازاده، استاندار مرکزی از روند کاهشی تعداد روز‌های ناسالم طی ۵سال اخیر می‌گوید و تاکید می‌کند که برای مهار آلودگی هوا ۲ هزار هکتار فضای سبز در اطراف اراک توسط منابع طبیعی و ۶۰۰هکتار توسط شهرداری ایجاد شده است، اما سیاوش آقاخانی، فعال محیط‌زیست این اقدامات را کافی نمی‌داند. او با بیان اینکه پس از گذشت سال‌ها هنوز منابع دقیق آلایندگی هوای اراک مشخص نیست، می‌گوید: «تغییر سیاست‌های حمل‌ونقل شهری در کوتاه‌مدت و انتقال آلاینده‌ها به خارج از محدوده شهری در بلندمدت در کاهش آلودگی مؤثر است.»
تهیه سوخت پاک برای کارخانه‌های لرستان
خرم‌آباد هرچند در میان آلوده‌ترین شهرهای ایران در سال۹۸ قرار نداشت، اما این شهر هم با وارونگی هوا و ریزگرد‌هایی که از عراق وارد کشور می‌شوند، دچار مشکلاتی می‌شود. با وجود این، مدیرکل مدیریت بحران لرستان، مجازی‌شدن مدارس را یکی از اتفاقات خوب می‌داند که منجر به کاهش تردد شهری و به تبع آن کاهش آلودگی شهر شده است.
مهدی پازوکی می‌گوید: «بیشترین آلودگی در خرم‌آباد نتیجه ریزگرد‌ها و آلایندگی محیطی ناشی از تردد‌های خودروهاست و به همین دلیل سیاست‌هایی مانند اعمال محدودیت ترافیکی و کاهش ساعت کار ادارات مانند سال‌های گذشته تکرار می‌شوند.» او می‌افزاید: «سوختی که هم‌اکنون این مراکز استفاده می‌کنند، آلایندگی دارد و قرار است سوخت پاک، جایگزین شود. از سوی دیگر با توجه به آلودگی ناشی از آتش زدن کاه و کلش، اطلاع‌رسانی برای ممنوعیت این کار در فصل برداشت به کشاورزان انجام شده و افراد متخلف به مراجع قضایی معرفی خواهند شد.»
کاهش تردد‌ها در ارومیه
در ارومیه عضو شورای شهر دلیل اصلی آلودگی را رعایت‌نشدن اصول شهرسازی عنوان می‌کند و به همشهری می‌گوید: «در مسیر‌های تنفسی شهر ساختمان‌های چند‌طبقه ساخته شده و شریان تنفسی بسته است. از سوی دیگر، به ازای هر ۱۰ نفر در این شهر ۶ خودرو در حال تردد است.»
محمد خلیل‌پور با بیان اینکه کارخانه یا صنایع آلاینده مانند اراک یا اهواز در نزدیکی ارومیه قرار ندارد، می‌افزاید: «با وجود این، فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی در کنار تردد زیاد خودرو‌های شخصی منجر به آلودگی هوای شهر شده است. مصوبه‌ای برای خرید ۱۰۰ اتوبوس جدید داشتیم، اما بعد از تحویل ۲۵ دستگاه به‌دلیل گرانی‌ها اتوبوس‌های دیگر تحویل داده نشد.» او بهترین راهکار کاهش آلودگی هوا در کوتاه‌مدت و روز‌های کم‌بارش پاییز را استفاده نکردن از خودرو‌های شخصی می‌داند که آن هم به‌دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب مانند خط ویژه در حمل‌ونقل عمومی و وجود ترافیک، چندان عملی نمی‌شود.
تعطیلی موقت برخی از معادن قزوین
قزوین هم مانند خرم‌آباد و ارومیه در فهرست شهرهای با آلودگی بالا نیست، اما آلودگی معادن آبیک را نباید فراموش کرد. مدیرکل مدیریت بحران قزوین تأکید می‌کند به‌دلیل پیش‌بینی آلودگی هوا با هماهنگی استاندار به تعدادی از معادن دستور تعطیلی موقت داده شده است.
قدرت‌الله مهدی‌خانی، دشت الله‌آباد را دیگر منطقه آلوده استان می‌داند که علاوه بر قزوین موجب آلودگی هوای تهران و البرز هم می‌شود. او در این‌باره می‌گوید: «با اعتبار سفر ریاست‌جمهوری، کاشت نهال در این دشت انجام شده است. بخشی از نیروگاه شهید رجایی هم درصورت افزایش آلایندگی تعطیل خواهد شد. کارخانه سیمان در محدوده آبیک هم همین شرایط را دارد، اما اختیارش با استان البرز است. هماهنگی لازم با مدیریت بحران البرز صورت گرفته که درصورت افزایش آلایندگی، فعالیت آن موقتا تعطیل شود.»
مهدی‌خانی همچنین تأکید می‌کند؛ درصورت افزایش آلایندگی، محدودیت‌هایی برای تردد خودرو‌های سنگین اعمال و فعالیت کارخانه‌های شن و ماسه یا آسفالت موقتا تعطیل خواهد شد.
اقدامات تبریز برای کاهش آلایندگی
کلانشهر تبریز هم با وجود قرارگیری در فهرست آلوده‌ترین شهرهای سال ۹۸ به همان اقدامات بلندمدت برای کاهش آلودگی هوا بسنده کرده است.
محمدرضا قربانیان، معاون خدمات شهری تبریز با اشاره به نتایج مثبت آموزش شهروندان به اجرای طرح زوج و فرد در مرکز شهر، تکمیل فاز یک متروی تبریز، تشویق شهروندان به دوچرخه‌سواری، کاشت یک میلیون نهال، ساخت ۳۴ پارک محله‌ای، سختگیری در معاینه فنی خودروها و اضافه‌شدن ۶۰ مینی‌بوس برای تسهیل تردد‌های درون‌شهری اشاره می‌کند که با هدف کاهش آلودگی هوای این کلانشهر انجام شده است.
برنامه‌های ذکرشده نشان می‌دهد برنامه اساسی و بلندمدت برای کاهش آلایندگی واحد‌های صنعتی وجود ندارد. این در حالی است که سهم عمده آلایندگی به‌ویژه در روز‌های سرد سال مربوط به همین بخش است و به جای تصمیم‌گیری‌های محلی باید به فکر تصویب و اجرای قوانین بازدارنده در سطح کلان بود.
اقدامات آنی برای کاهش آلودگی هوای مشهد
کلانشهر مشهد سال گذشته با ۱۰۷ روز هوای ناسالم در میان چند شهر اول از نظر آلودگی هوا قرار داشت؛ هم‌اکنون هم براساس اعلام مرکز پالایش آلایندگی‌های زیست‌محیطی مشهد به‌دلیل پایداری جوی در مهرماه، آلودگی‌ها در این کلانشهر تا چند روز آینده ادامه خواهد داشت.
مهدی یعقوبی، معاون خدمات شهری شهرداری مشهد نیز با توجه به این شرایط، دستورالعمل‌های تعیین‌شده از سوی سازمان محیط‌زیست استان برای مقابله با آلایندگی‌ها طی روز‌های آینده را شامل ممنوعیت خدماتی، چون کنده‌کاری، برش و خاکریزی، آتش‌زدن شاخ و برگ و پسماندها، رفت‌و‌روب‌هایی که منجر به ایجاد گردوغبار می‌شود و همچنین افزایش ناوگان و تسریع در خدمات‌دهی حمل‌ونقل عمومی با هدف کاهش تردد خودرو‌های شخصی می‌داند. او تأکید می‌کند: «این دستورالعمل‌ها به زیرمجموعه‌های سازمان شهرداری هم اعلام شده است.»
راه نجات از پاییز آلوده کلانشهرها
دوره‌های طولانی آلودگی هوا که از راه می‌رسد، بسیاری از مسئولان دنبال اختراع دوباره راه‌حل هستند و نسخه‌های بی‌اساس می‌پیچند؛ از معاینه فنی موتورخانه منازل و تخریب برج‌های ساخته شده در ورودی‌های شهر تا آبپاشی خیابان‌ها و نصب پنکه بزرگ برای راه انداختن باد! در چنین شرایطی البته افکار عمومی از آنچه باید مطالبه کند، دور می‌شود و دوره‌های طولانی‌مدت آلودگی هوا در شهرهای کشور شکل می‌گیرد. از ۲۰ تا ۲۷ مهرماه هوای تهران آلوده بود. در ۷ کلانشهر کشور نیز دست‌کم نیمی از این روز‌ها آلوده بود تا نخستین دوره متوالی آلودگی هوا در کشور شکل بگیرد و ریه ۴۵ میلیون ایرانی ساکن شهرهای بزرگ را با گاز‌های سمی و ذرات معلق تخریب کند. نقشه‌های هواشناسی نشان می‌دهد که در ۳ شهر تهران، کرج و اراک هوا تا پایان هفته آلوده خواهد بود. در چنین شرایطی نه‌تن‌ها هیچ راهکاری از سوی مسئولان اتخاذ نشده که نگاه‌ها از سوی منابع اصلی به سمت راه‌حل‌های اشتباه و غیرکارشناسی سوق داده شده است. این همان مدیریت باد و بارانی است که در دهه اخیر همواره برای شهرهای کشور اتخاذ شد و اقدامات کنترلی را به فراموشی سپرد. در چنین شرایطی، اما راه‌حل اصلی مقابله با آلودگی هوا چیست؟
همشهری در گفتگو با کارشناسان، این راه‌حل‌ها را بررسی کرده و پیش روی مدیران تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز قرار داده است.
پاییز آلوده ادامه دارد
راهکار‌های کاهش آلودگی هوا در شهرهای آلوده جهان ۳ مدل موفق شناخته‌شده و امتحان پس‌داده دارد؛ نخست، اقدامات فوری است که در دوره‌های افزایش آلودگی هوا باید در دستور قرار گیرد. دوم، راهکار‌های میان‌مدتی است که شامل اقدامات کنترلی منابع آلایندگی نظیر نصب فیلتر دوده بر دیزلی‌ها و طراحی اقدامات برای کاهش سفر‌های شهری می‌شود و راهکار سوم نیز بر اقدامات زیرساختی نظیر نوسازی ناوگان فرسوده اتوبوس، ساخت خطوط مترو و از رده خارج کردن موتورسیکلت‌ها و کامیون‌های قدیمی متمرکز است. اما کلانشهر‌های کشور که در ماه آبان و آذر با آلودگی هوای فزاینده مواجه خواهند شد، باید به انجام اقدامات فوری روی آورند؛ به‌ویژه آنکه به‌علت اپیدمی کرونا و ممنوعیت سفر به خارج از کلانشهرها، این وسایل در شهر‌ها حرکت خواهند داشت و فقط با اقدام به کنترل تردد‌ها می‌توان از دامنه آلودگی هوا که در ۲ ماه آینده پیش روی کلانشهرهاست، کاست.
چیزی فورا حل نمی‌شود
هیچ راه‌حل کوتاه‌مدت و فوری برای حل بحران آلودگی هوا در جهان وجود ندارد. این جمله را پروفسور «نینو کونزلی» استاد دانشگاه برکلی کالیفرنیا و معاون انستیتو بهداشت عمومی بازل سوئیس مدتی قبل در مصاحبه‌ای که در موضوع مقابله با آلودگی هوا با همشهری داشت، اعلام کرد. وقتی روزانه با هزاران تن آلاینده گازی و ذرات معلق مواجه هستیم، وقتی وسایل نقلیه دوسوم آلودگی هوای شهر را هر روز با تردد‌های میلیون کیلومتری خود رقم می‌زنند و وقتی اقدامات پایه‌ای برای کاهش آلاینده‌های جوی صورت نمی‌گیرد، دیگر راه‌حل‌های کوتاه‌مدت وجود نخواهد داشت. در دوره‌های متوالی آلودگی هوا تنها برای قطع زنجیره افزایش آلاینده‌ها می‌توان برخی اقدامات را به‌صورت فوری انجام داد؛ البته در همه جای دنیا معمول است که سیاستمداران علاقه‌ای به حل مشکلات درازمدت ندارند و دوست دارند مشکلات را حداقل در طول دوره خود حل و فصل و روبان طرح‌ها را خودشان پاره کنند و با آن عکس یادگاری بگیرند.
اما به هر ترتیب، برای کنترل این عامل مرگ‌آور محیط‌زیست انسانی، باید کنترل‌های بیشتری بر منابع آلاینده شناخته‌شده صورت گیرد و هیچ حاشیه امنی برای خودروساز، موتورسیکلت‌سوار و کامیون‌دار وجود نداشته باشد؛ این نکته‌ای است که دکتر «کرین لژر» معاون آژانس ایرپاریف (آژانس کنترل هوا) در فرانسه در گفتگو با همشهری به آن اذعان کرده است. آژانس کنترل هوا در پاریس مجهزترین مؤسسه مسئول کنترل آلودگی هوا در جهان است که توانسته با برنامه‌ریزی تخصصی خود آلودگی هوای شهرهای فرانسه را تا ۷۰ درصد کاهش دهد.
پیشنهاد‌های ۷ گانه
اقدامات فوری قابل اجرا برای کاهش آلودگی هوا در ایران
ممنوعیت تردد خودرو‌های سواری، وانت و تاکسی با سن بالای ۱۰ سال
افزایش قیمت طرح ترافیک تا ۱۰ برابر
کنترل کاتالیست وسایل نقلیه در معابر شهری
ممنوعیت تردد اتوبوس‌های بالای ۸ سال سن
ممنوعیت تردد خودرو‌های سنگین (کامیونت، کامیون و تریلی)
ممنوعیت تردد موتورسیکلت‌ها در مناطق مرکزی شهرهای آلوده
پایش کیفیت سوخت توزیعی در شهرهای بزرگ
راهکار‌های اروپایی
اقدامات فوری اروپا برای کاهش آلودگی هوا
رایگان کردن تردد با حمل‌ونقل عمومی
اعمال جرایم سنگین مالی و حبس برای خودرو‌های آلوده‌کننده هوا
تعطیلی و جریمه کارخانه‌ها و نیروگاه‌های آلاینده هوا
توقیف کامیون‌های بدون فیلتر دوده در تمامی شهرهای آلوده
کنترل دود خروجی از وسایل نقلیه در معابر شهرهای آلوده
ممنوعیت تردد خودرو و موتورسیکلت در مرکز شهرهای آلوده (NEZ)
اهمیت خروج فرسوده‌ها
وحید حسینی / استاد دانشگاه صنعتی‌شریف: تقریبا در همه جای دنیا درصد کمی از خودروها مسئول درصد زیادی از انتشار آلودگی‌ها هستند. این یعنی الگوی کنترل و از رده خارج کردن وسایل نقلیه فرسوده که ماده ٨ قانون هوای پاک به وضوح به آن اشاره کرده، باید اجرایی شود. برای این کار باید هزینه تردد فرسوده‌ها در شهر‌ها افزایش یابد تا مالکان این وسایل آلاینده به سمت نوسازی خودروی خود بروند و دولت نیز تسهیلات مستقیمی را برای این اقدام محیط‌زیستی تخصیص دهد؛ مثلا به آسانی می‌شد از اضافه درآمد ناشی از افزایش قیمت بنزین که از آبان‌ماه سال ۹۸ کسب شد، پروژه نوسازی خودروها، موتورسیکلت‌ها و وسایل نقلیه دیزلی فرسوده را آغاز کرد. با افزایش قیمت بنزین، همانگونه که در جهان این گام برداشته شده است، می‌شد یک بسته حمایتی جذاب هم برای نوسازی خودرو‌های فرسوده در اختیار اقشار کم‌درآمد قرار داد. به این ترتیب اثر مستقیم چنین اقدامی بر کاهش مصرف سوخت و کاهش آلودگی هوا همزمان با افزایش قیمت بنزین ایجاد می‌شد و مردم اثر مثبت این اقدام را حس می‌کردند.
افزایش وسایل تردد عمومی مطمئن
یوسف رشیدی عضو هیأت‌علمی دانشگاه شهیدبهشتی: نکته عجیب در ایران آن است که خودرو‌های فرسوده عوارض کمتری در قبال آلوده کردن هوا پرداخت می‌کنند؛ درحالی‌که این موضوع باید در جهت عکس باشد. البته نمی‌توانیم نیاز شهروندان به جابه‌جایی را با دستور دادن پاسخ دهیم. رفع نیاز مردم و شهروندان به جابه‌جایی نیز باید با گزینه‌های متفاوت و مورد اعتماد صورت بگیرد. در روز‌های متوالی آلودگی هوا، باید تمرکز بر حمل‌ونقل عمومی بیشتر و مطمئن‌تر باشد تا بتوان استاندارد‌های کرونایی را نیز در آن رعایت کرد؛ مثلا از ناوگان برون‌شهری کمک گرفته شود. در عین حال اگر در کشور حمل‌ونقل عمومی مناسبی وجود نداشته باشد، تمامی راهکار‌های چیده شده برای کاهش آلودگی و ترافیک با مشکل مواجه می‌شود. همچنین برخلاف آنچه طی سال‌های اخیر رخ داده است، همچون اجرای طرح زوج و فرد کردن تردد از درب منزل یا کمتر شدن زمان ورود به طرح ترافیک و... که بیشتر رفع معضل آلودگی هوا در مرکز شهر را مورد توجه قرار می‌دهد، راهکار‌های ارائه‌شده برای رفع آلودگی هوا باید به‌صورت جامع به تمامی سطح شهرهای آلوده تسری داده شود.
تمرکز بر منابع آلاینده
بهزاد اشجعی عضو کارگروه ملی کاهش آلودگی هوای کشور: هر سال که به روز‌های اوج آلودگی هوا می‌رسیم همه می‌پرسند راهکار چیست؟ درحالی‌که راهکار‌ها همان‌هایی هستند که از سال‌ها قبل مصوب و تبدیل به قانون شده‌اند و فقط باید اجرا می‌شدند که نشدند. راهکار آلودگی هوا مد لباس نیست که هرسال شکل جدیدی داشته باشد. برخی برای فرار از مسئولیت به‌دنبال راهکار جدید هستند و ایده‌های عجیب می‌دهند؛ مثلا آلودگی هوای روز‌های اخیر شهر تهران که با وجود تعطیلی و کاهش تردد‌ها اتفاق افتاده است با وجود همان منابع آلاینده سابق که خودروها هستند، شکل گرفته و همزمان به‌دلیل کاهش سرعت باد افزایش یافته است. سرعت وزش باد در روز‌های اخیر بین ۷ تا ۱۲ کیلومتر بر ساعت شد که در هفته‌های قبل از آن، این عدد دوبرابر بود؛ بنابراین پرداختن به کنترل منابع آلاینده که شامل سواری‌ها، موتورسیکلت‌ها، دیزلی‌ها، نیروگاه‌ها و صنایع آلاینده شهرهای درگیر آلودگی هوا هستند، باید در دستور کار قرار بگیرد.
