«مارمولک» را باید یکی از پرحاشیهترین فیلمهای ساخته شده در ۴۰ سال گذشته در سینمای ایران دانست
صبحشد: «مارمولک» را باید یکی از پرحاشیهترین فیلمهای ساخته شده در ۴۰ سال گذشته در سینمای ایران دانست؛ فیلمی که ساخت و اکران عمومی آن یک تابوشکنی مهم در فرهنگ و سینمای ایران محسوب میشود و از اینرو اهمیت بسیار زیادی دارد.
اگرچه فیلمنامه این فیلم اقتباسی از فیلم «ما فرشته نیستیم» با بازی رابرت دنیرو و شان پن بود، ولی با ظرافت، جسارت و شجاعت بسیار زیادی نوشته و باتوجه به فرهنگ ما بومی شده است. داستان فیلم قصه رضا مثقالی (با بازی پرویز پرستویی) معروف به رضا مارمولک دزد سابقهداری است که بهجرم سرقت مسلحانه به زندان افتاده، اما زمانی که برای درمان به بیمارستان اعزام میشود با پوشیدن لباس یک روحانی که به بیمارستان رفته بود، فرار میکند.
رضا مارمولک به یکی از شهرهای مرزی میرود تا با پاسپورت جعلی که سفارش میدهد، از کشور خارج شود، اما با امام جماعت جدید روستایی اشتباه گرفته میشود و همه چیز تغییر میکند. رضا مارمولک در نقش روحانی فرومیرود و با شیوه خود شروع به موعظه مردم میکند که مورد استقبال مردم و بخصوص جوانان روستا قرار میگیرد. در این بین انجام کارهای خیر و نگاه روستاییان هم در ذهنیت او تغییرات بسیاری بهوجود میآورد تا جایی که مأمورانی که برای دستگیری اش رد او را تا شهر مرزی میزنند، در نهایت ترجیح میدهند او را بدون زدن دستبند دستگیر کنند.
پوشیدن لباس روحانیت از سوی یک فرد غیرروحانی و نمایش آن روی پرده سینما البته حاشیههای بسیارزیادی را به همراه داشت که همچنان با گذشت ۱۶ سال میتوان گفت ادامه دارد.
مارمولک فیلمی طنز و درام به کارگردانی کمال تبریزی، نویسندگی پیمان قاسم خانی و تهیه کنندگی منوچهر محمدی است که در سال ۱۳۸۲ با شجاعت ساخته شد و در سال ۱۳۸۳ با گرفتن مجوز روی پردههای سینما رفت. منوچهر محمدی تهیه کننده فیلم گفته است: «روز دوم نمایش پانزده روزه فیلم مارمولک، چهار حکم جلب سیار از چهار دادگاه انقلاب، حکم ارتداد، حکم انتساب به سرویسهای امنیتی خارج از کشور از سیا و موساد و... برایم صادر شد.»
این فیلم در فضای سیاسی ماههای پایانی دولت اصلاحات و باوجود فشارهای بسیار زیاد گروههای مخالف برای عدم صدور پروانه نمایش از سوی وزارت ارشاد مجوز اکران گرفت و حتی چند روز بعد از شروع نمایش عمومی شایعاتی درباره توقیف آن منتشر شد که از سوی وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی رد شد.
احمد مسجد جامعی در گفتوگویی با روزنامه ایران در روز ۲۴ اردیبهشت ۱۳۸۳، در پاسخ به این سؤال که «فیلم مارمولک بحث هاى زیادى را در جامعه برانگیخته است و همین باعث شده شایعه برداشتن فیلم قوت بگیرد. آیا این خبر صحت دارد؟» گفت: «خیر! این شایعه صحت ندارد و نمایش فیلم طبق مقررات و تا زمان پیش بینى شده همچنان ادامه خواهد داشت.
این فیلم مجوز قانونى دارد و براى نمایش آن علاوه بر مسیر متعارف قانونى، شخصیت هاى دینى، آشنا به مسائل فرهنگى آن را دیده و تأیید کردهاند.» او همچنین در پاسخ به این سؤال که «پس چرا تا این حد مخالفت شد؟» هم گفت: «نمى دانم منظور شما از «تا این حد» چیست، اگر مقصود شما میزان زیاد مخالفت است، باید بگویم که موافقین فیلم بیشتر از مخالفین آن هستند. بسیارى ازشخصیت هاى برجسته دینى و فرهنگى این فیلم را دیدهاند و با پیام اصلى آن که دفاع از روحانیت است، موافقند.»
مسجدجامعی در پاسخ سؤال دیگر خبرنگار «ایران» درباره اینکه «این فیلم از نظر شما کاملاً مورد تأیید است؟» گفت: «نه، به هرحال همیشه احتمال خطا وجود دارد و این مورد نیز از چنین احتمالى دور نیست ولى باید پیام اصلى فیلم را مستقل از این نکات مورد توجه قرارداد و برخى برخوردها عملاً راه را بر معنایى مغایر با پیام و نیت اصلى سازندگان فیلم هموار کرد.
براى نخستین بار بود که پدیدآورندگان این فیلم بحث هاى بسیارى با گروه هاى مختلف داشتند و این نوع مباحث به روشن کردن مقصود این فیلم کمک زیادى کرد. اگر رسانه ملى نیز به این میدان وارد مى شد، حتماً در رفع سوءتفاهمها مؤثر مىبود. بههرحال نگرانى من این است که فضاى ایجاد شده، معنایى قالب شده را به فیلم نسبت دهد و این جفایى است به جامعه وزارت ارشاد و جامعه هنرى، چون من بر این باورم که جامعه هنرى ما اعتقادى به تولید هنرى ضددینى ندارد و مصرم که چنین تولیداتى از ارشاد مجوز نخواهندگرفت و اگر در جامعه نیز چنین محصولاتى عرضه شود با بى اعتنایى مردم مواجه خواهند شد. استقبال از این فیلم در شهرهاى مختلف کشور نشان مىدهد که مردم جامعه ما پیام دینى و انسانى از این فیلم را دریافتند.»
مسجدجامعی در سال ۱۳۸۵ هم که دیگر وزیرفرهنگ و ارشاد اسلامی نبود در گفتوگویی با روزنامه اعتماد ملی در پاسخ به این سؤال که «بهنظر میرسد که گاهی فشارها بهگونهای بود که شما مجبور به عقب نشینی میشدید؟» گفت: «نه، نکته مهمی که بر آن خیلی تأکید داشتیم این بود که وقتی مجوزی صادر میکردیم، به هیچ وجه حاضر نبودیم لغوش کنیم و در دوره من شما هیچ مجوزی سراغ ندارید که لغو شده باشد، با اینکه فشار خیلی زیاد بود، مثال خیلی روشنش فیلم مارمولک بود.»
کمال تبریزی هم درباره حاشیههای اکران فیلم مارمولک، خاطرهای از پخش خصوصی آن برای اعضا شورای عالی امنیت ملی، تعریف کرده است: «زمانی که قرار شد فیلم برای اعضای شورای عالی امنیت ملی به نمایش درآید خانوادههای آنها از این ماجرا باخبر شده و گفته بودند برای دیدن فیلم آنها هم میآیند. کل سالن نمایش فیلم پر شده بود از خانوادههای اعضای شورای عالی امنیت ملی و محافظان شان. اعضای شورا با حالت عصبی و در سکوت فیلم را میدیدند در حالی که کل سالن از صدای خنده خانوادههایشان پر شده بود.»
رهبرمعظم انقلاب در مستند «غیررسمی» که از دیدارهایشان با اهالی فرهنگ ساخته شده؛ درباره فیلم مارمولک و ساخت فیلمها و سریالهایی که با مشاغل مختلف شوخی میکنند، میگویند: «به آقایون علما سر قضیه فیلم مارمولک که تبریزی ساخته بود گفتم شما بهجای اینکه اعتراض کنید، استقبال کنید، بگویید دستت درد نکنه که نشان دادی که آدمهایی میآیند و لباس ما را به ناحق میپوشند. این چیز خوبی است. من عقیدهام این است که شوخی کنید، ولی شوخی مؤدبانه باشد؛ خلاف حق و هتک نباشد.»