ذائقه ایرانی برنج ایرانی می‌پسندد و شکی در این نیست. ایرانی هم که نباشی عطر خوش و طعم کم‌نظیر برنج ایرانی جای انتخاب دیگری باقی نمی‌گذارد. اما بهره‌بردن از این عطر و طعم خوش چندان کم هزینه نیست.
صبح‌شد: ذائقه ایرانی برنج ایرانی می‌پسندد و شکی در این نیست. ایرانی هم که نباشی عطر خوش و طعم کم‌نظیر برنج ایرانی جای انتخاب دیگری باقی نمی‌گذارد. اما بهره‌بردن از این عطر و طعم خوش چندان کم هزینه نیست.
از دیرباز در خانه بیشتر ایرانی‌ها برنج مهمان از برنج مصرفی خانواده جدا بوده و این کار دلیلی جز گران‌تر بودن برنج‌های عطری و کیفی نداشته است.
برنج ایرانی ارقام مختلفی دارد؛ بعضی از این ارقام پرمحصول (بازده بالا در واحد سطح) و بعضی کم محصول شناخته می‌شوند. همه نام‌های آشنایی که از برنج ایرانی می‌شناسیم و به‌خاطر داریم، از دم‌سیاه گرفته تا صدری و طارم جزو دسته دوم هستند؛ خوب قد می‌کشند، عطرشان هوش از سر می‌پراند و طعمشان بی‌نظیر است. بعضی ارقام هم هستند که هم عطر و طعم به نسبت خوبی دارند و هم بازدهی بالایی، مثل برنج هاشمی که این روز‌ها بازار برنج را قرق کرده است.
روی خوش عطری و خوشمزگی بعضی از رقم‌ها هم خیلی نمی‌توان حساب کرد، اما در عوض پرمحصولند و خوش بازده. قیمت این برنج‌ها از انواع عطری کمتر است و به همین دلیل بازار خوبی داشته‌اند.
با وجود تفاوت‌های گفته شده آنچه در سال‌های اخیر وجه مشترک همه انواع برنج ایرانی بوده رشد سرسام آور قیمت بوده است.
کشت بعضی از ارقام برنج مثل دم‌سیاه به‌دلیل گرانی و بازده پایین صرفه اقتصادی برای شالیکار ندارند، چون تعداد کسانی که می‌توانند مشتری دائم آن باشند هر روز کم و کمتر می‌شود.
به این نکته نیز باید همین‌جا اشاره کرد که کمترین فاصله قیمت برنج از شالیزار تا مغازه ۱۰ هزار تومان است و برای بیشترین آن تنها دلال است که تصمیم می‌گیرد.
هرچه هست، قیمت بعضی ارقام برنج ایرانی در مغازه‌های پایتخت به کیلویی ۵۰ هزار تومان نزدیک شده و حتی برای رقم‌های رده پایین‌تر هم قیمتی کمتر از ۳۰ هزار تومان نمی‌توان دید.
حداقل ۳۰۰ هزار تومان برای یک کیسه ۱۰ کیلویی برنج که با فرض مصرف ۶۴۰ گرم برای یک وعده خانوار ۴ نفره، درنهایت ۱۵ وعده را جواب می‌دهد. خانواده برنج‌خور ایرانی باید برای باقیمانده ماه فکر دیگری بکند.
برنج داخلی؛ کم و گران
به استناد داده‌های مرکز آمار ایران قیمت برنج ایرانی از فروردین تا آذر امسال ۱۰ هزار تومان گران‌تر شده و از ۲۳ هزار و ۹۰۰ تومان در فروردین به ۳۳ هزار و ۲۶۰ تومان در آذرماه رسیده است.
قیمت‌های مرکز آمار البته با قیمت‌های مغازه‌ها متفاوت است، اما موضوع مهم در این میان روند افزایشی و همچنین مقدار افزایش است؛ ۱۰ هزار تومان در هر کیلوگرم.
اما گرانی، تنها مشکل برنج ایرانی نیست، تولید داخلی برنج در بهترین شرایط دوسوم نیاز بازار را جواب می‌دهد و سال‌هاست که بخشی از تقاضای بازار برنج با واردات از هند و پاکستان تامین می‌شود.
برنج‌هایی که به‌دلیل قیمت مناسب در سال‌های اخیر بر مشتری‌های آن‌ها هرسال افزوده شده و واردکنندگان، شاهد این ادعا را فروش رفتن تمامی آنچه وارد کرده‌اند، می‌دانند. اما تغییر ارز واردات و حذف ارز دولتی امسال برنج خارجی را هم از دسترس بعضی اقشار کم درآمد که بازار هدف این نوع برنج بود، دور کرد.
گرانی شدید برنج خارجی
طبق اطلاعات مرکز آمار ایران در جدول متوسط قیمت اقلام خوراکی در آذرماه، برنج خارجی با ۱۴۲.۳ درصد تغییر قیمت نسبت به‌ماه مشابه پارسال، بعد از عدس و لپه، بالاترین رقم رشد قیمت را در اختیار دارد.
این محصول در بیشتر ماه‌های امسال رکورددار رشد قیمت ماهانه در جدول اقلام خوراکی بوده است. مقایسه قیمت‌ها از ابتدای امسال تا امروز نشان می‌دهد؛ هر کیلوگرم برنج خارجی از ۱۰ هزار و ۳۳۵ تومان در فروردین به ۲۳ هزار و ۴۷۹ تومان در آذرماه رسیده است که البته این، میانگین قیمت است و تابلو قیمت در خواروبارفروشی‌ها عددی زیر ۲۵ هزار تومان را برای برنج خارجی نشان نمی‌دهد.
حتی توزیع ۳۰ هزار تن برنج از محل ذخایر استراتژیک با نرخ مصوب در مهرماه نیز نتوانست روند افزایش قیمت را متوقف کند و آبان‌ماه هم یک‌هزار و ۶۵۰ تومان افزایش یافت.
کاهش شدید واردات
مصرف سالانه برنج کشور ۳.۲ میلیون تن برآورد می‌شود. این حجم بالای مصرف باعث شده هرسال یک سوم تقاضای بازار برنج کشور با واردات تامین شود.
یک میلیون و ۷۰۰ هزار تا ۲ میلیون تن از مجموع برنج مورد نیاز کشور از محل تولیدات داخلی و بین یک میلیون و ۲۰۰ تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن با واردات تامین می‌شود.
قیمت بالای برنج ایرانی باعث شد در سال‌های اخیر واردات برنج نه‌تنها برای تامین کسری بازار بلکه با هدف تعدیل قیمت در دستور کار باشد و دولت با ارز یارانه‌ای از آن حمایت کند. قیمت هرکیلو برنج خارجی با ارز دولتی تا سال گذشته ۶ تا ۸ هزار تومان بود و تا پیش از بهار امسال هرگز از این قیمت فراتر نرفت.
اما حالا شرایط بازار متفاوت است. حذف ارز دولتی و افزایش قیمت دلار نیمایی قیمت برنج هندی و پاکستانی را در بازار ظرف ۹ماه گذشته با شیبی تند افزایش داد و واردکنندگان از ۳ماه پیش راهکار تامین برنج ارزان و کاهش نرخ برنج وارداتی به زیر ۲۰ هزار تومان را تغییر کشور‌های مبدا واردات دانستند؛ راهکاری که تا امروز و به‌رغم برگزاری جلسات متعدد برای بررسی این پیشنهاد در وزارتخانه‌های جهادکشاورزی و صنعت، معدن و تجارت هنوز اندر خم یک کوچه است و مشکلات پیش پای واردات هنوز برداشته نشده است.
واردات همچنان بلاتکلیف است
از ابتدای امسال ۶۰۰ هزار تن برنج وارد کشور شده که نصف میزان هرسال است. با این حال در بازار برنج صدایی بلند نیست و کمبودی به چشم نمی‌آید. دبیر انجمن واردکنندگان برنج معتقد است کاهش شدید حجم واردات در شرایط عادی کشور قطعا بحران‌ساز می‌شد، اما امروز در شرایط عادی به سر نمی‌بریم.
مسیح کشاورز می‌گوید: اگر در سال ۹۷ واردات برنج به نصف می‌رسید مطمئنا شاهد کمبود شدید در بازار و صف‌های طولانی بودیم، اما الان کاهش قدرت خرید تقاضا را در بازار برنج به‌شدت کاهش داده که باعث شده کمبودی دیده نشود.
او می‌افزاید: ستاد تنظیم بازار براساس پیش‌بینی شرایط واقعی کشور برنامه‌ریزی نمی‌کند بلکه با توجه به شرایط روز تصمیم می‌گیرد؛ به‌طور مثال وقتی گرانی تخم مرغ بحران‌ساز می‌شود برای رفع کمبود تصمیم می‌گیرد و کاهش تقاضای برنج باعث شده بحرانی در این زمینه مشاهده نشود در نتیجه دولت عجله‌ای برای رفع مشکل واردات ندارد. بعد از دستور رئیس‌جمهوری مبنی بر رسیدگی به وضعیت واردات برای این موضوع جلسه تشکیل شد، ولی با وجود گذشت یک‌ماه از برگزاری این جلسه هنوز درخصوص واردات تصمیمی گرفته نشده‌است.
نان جایگزین برنج شده است
بخشی از کاهش مصرف برنج را می‌توان به تعطیلی تالار‌های پذیرایی نسبت داد، اما بیشتر این تالار‌ها مصرف‌کنندگان برنج وارداتی نیستند. طبقه کم درآمد، جامعه هدف برنج وارداتی است. ۵ تا ۶ دهک جمعیتی کشور توان خرید برنج بالای ۲۰ هزار تومان را ندارند و طبیعتا نمی‌توانند به جمع مصرف‌کنندگان برنج گران‌قیمت ایرانی پیوسته باشند. با این حال تقاضای زیادی برای برنج خارجی هم وجود ندارد. به‌نظر می‌رسد بخش زیادی از مصرف‌کنندگان برنج وارداتی با توجه به گرانی این کالا آن را از سفره خود حذف کرده یا میزان مصرف را کاهش داده‌اند و سفره آن‌ها در ماه‌های اخیر کوچک‌تر شده است.
نان نخستین جایگزین برای برنج در سفره اقشار کم‌درآمد است. شاید ثابت ماندن قیمت نان تا امروز توانسته باشد بازار برنج را از بحران نجات دهد، اما خبر بد اینکه افزایش قیمت نان نیز از ۲ماه پیش به‌عنوان یک گزینه‌ای روی میز اصناف و دولت قرار گرفته است. به‌نظر می‌رسد دولت باید رفع مشکلات بازار برنج را در خود بازار و با کمک دست اندرکارانش جست‌و‌جو کند.
