چطور غیبت قوانین ضدانحصار، زمینه را برای گران‌فروشی فیلیمو و نماوا فراهم کرد؟
صبح‌شد: چند روزی است که در فضای مجازی و میان علاقه‌مندان به فیلم و سریال، اعتراضاتی درباره گران شدن هزینه اشتراک دو پلتفرم چیره بازار فیلم و سریال‌های داخلی به گوش می‌رسد؛ اگرچه از اعمال این گرانی مدتی گذشته است.
بسیاری معتقدند گران شدن نرخ اشتراک پلتفرم‌ها، علاوه بر ضرری که به مخاطبان وارد می‌کند، فرهنگ تماشای قانونی فیلم و سریال را بین کاربران تخریب می‌کند و سینمای ایران را مجددا وارد چالش قاچاق محصولات فرهنگی می‌کند.
فیلیمو و نماوا که بخش اعظم بازار وی‌اودی‌ها را در اختیار دارند، حدود دو ماه پیش نرخ اشتراک ماهانه خود را از حدود ۳۵ هزار تومان به ۵۹ هزار تومان (۶۴ هزار تومان با مالیات بر ارزش افزوده) رساندند؛ یعنی حدود ۱۰۰ درصد افزایش و البته انتقاد‌های زیادی را هم به جان خریدند.
اگرچه انتقاد‌ها به این دو پلتفرم به‌جاست، اما آن چه در این میان نادیده گرفته شده، نبود قوانینی است که اجازه این گرانی را به پلتفرم‌ها می‌دهد. تردیدی نیست که ضرر‌های قیمت‌گذاری دستوری، بیش از منافع آن است و این موضوع در حوزه‌های مختلف -از خودرو تا لبنیات- اثبات شده است؛ بنابراین راه‌حل این مشکل را باید جایی غیر از شیوه قیمت‌گذاری دستوری جست وجو کرد.
پلتفرم‌های آنلاین فیلم و سریال در عمر کوتاه ۶-۵ ساله خود نشان داده‌اند که از سویی در برابر مشکلات مختلف این حوزه، پویا و منعطف‌اند و از سوی دیگر برای علایق مخاطبان، پاسخ مناسبی دارند. این موضوع را می‌توان از راز‌های رشد فوق‌العاده سریع آن‌ها در کنار توسعه سریع اینترنت پرسرعت دانست.
با این حال بازار نمایش خانگی علاوه بر این، نیازمند رقابت است تا در سایه آن، ارائه خدمات به کاربران بهتر و ارزان‌تر شود. رقابت بدون انحصار ممکن است و در بازار غیرانحصاری، نمی‌توان دو رقیب اصلی را یافت که با همکاری یکدیگر، یک‌شبه نرخ ارائه خدمات خود را دو برابر کنند!
قوانین ضد انحصار، جزئی جدانشدنی از حاکمیت دولت بر بازار است. در ایران بخش اعظم قواعد بازار پذیرفته شده، اما قوانین ضد انحصار دقیق و کارآمد وجود ندارد و این موضوع محدود به بازار فیلم و سریال آنلاین نیست.
پلتفرم‌های مختلف در همه حوزه‌ها، تلاش می‌کنند تا دیگران را از بازار به‌در کنند؛ مشابه این اتفاق را در بازار پلتفرم‌های آنلاین تاکسی و ارسال غذا دیده‌ایم که پلتفرم هژمون، با شیوه‌هایی غیرمتعارف در پی حذف رقیب است.
تردیدی نیست که نمی‌توان از یک شرکت تجاری، انتظار داشت با رعایت اخلاق، از حضور رقیب استقبال کند، بلکه باید از نهاد قانون‌گذار انتظار داشت با تصویب قوانینی، راه را بر سودجویی از طریق حذف رقیب، ببندد. به رسمیت شناختن رقیب و تلاش برای برتری بر آن از راه‌های سالم، در سایه قوانین ضدانحصار ممکن است.
به زبان ساده، با تدوین و تصویب قوانین ضد انحصارو اجرای معدود بند و تبصره‌هایی از قانون که به نوعی جنبه ضد انحصار دارند، می‌توان امیدوار بود که بازار در اختیار یک یا دو پلتفرم نباشد تا با همکاری یکدیگر، نظام قیمت‌گذاری را تغییر دهند.
برای مقایسه، از ماجرای رقابت دو پلتفرم بزرگ دنیای فیلم و سریال وام می‌گیریم.
تا حدود یک سال و نیم پیش، «نتفلیکس» پلتفرم چیره بازار فیلم و سریال آنلاین در جهان بود و برای ارزان‌ترین سرویس خود، ماهانه ۹ دلار از مشترکان دریافت می‌کرد. وقتی «دیزنی پلاس» به عنوان رقیب قدر آن پا به میدان گذاشت، به جای هماهنگی با رقیب، قیمت را شکست و اشتراک ۷ دلاری خود را در اختیار مشترکان قرار داد. نتفلیکس، دیزنی پلاس و... در شرایطی که حضور رقبای فراوان را به رسمیت شناخته‌اند و اجازه ندارند بازاری دوقطبی شکل بدهند که عملا منافع مصرف کنندگان را می‌بلعد، تلاش می‌کنند بیشتر از گران کردن اشتراک، با حربه افزایش شمار مصرف‌کنندگان، حاشیه سود خود را بالا ببرند.
