این روز‌ها کووید-۱۹ در کار نابودی جهان و مبتلاکردن بسیاری (شاید حتی بیشتر) ما، کشتن برخی، قطع روابط اجتماعی معمول، توقف بیشتر سفر‌های بین‌المللی و زمین‌زدن اقتصاد و تجارت ما است.
صبح‌شد: این روز‌ها کووید-۱۹ در کار نابودی جهان و مبتلاکردن بسیاری (شاید حتی بیشتر) ما، کشتن برخی، قطع روابط اجتماعی معمول، توقف بیشتر سفر‌های بین‌المللی و زمین‌زدن اقتصاد و تجارت ما است.
دنیا چند سال دیگر که این بحران وخیم فروکش کرده باشد، چگونه خواهد بود؟ این فرض همه‌گستر وجود دارد که واکسن‌ها به‌زودی ما را در برابر کووید-۱۹ محافظت خواهند کرد. افسوس که این چشم‌انداز بسیار نامطمئن می‌نماید.
دانشمندان در بسیاری از کشور‌ها -چین، ایالات متحده، روسیه و دیگران- برای تهیه واکسن مؤثر کووید-۱۹ مسابقه گذاشته و نخستین آن‌ها به‌تازگی در دسترس قرار گرفته‌اند. این حکایت از وجود دو سناریوی بدترین و بهترین دارد و همه‌چیز در میانه آن‌ها قرار می‌گیرد.
بدترین سناریو
تاکنون نشانه‌های بسیاری از یک بدترین سناریوی در حال تکوین دیده می‌شود. حتی اگر برخی کشور‌ها واکسن مؤثری را تهیه، آزمایش و شروع به پخش آن کرده باشند، مقادیر کافی واکسن برای جمعیت ۷.۷ میلیاردی جهان یک‌شبه قابل تولید و توزیع نیست.
عرضه واکسن در آغاز کمیاب خواهد بود. چه کسانی نخست از این واکسن مطمع نظر بهره‌مند خواهند شد؟ عقل سلیم می‌گوید که نخستین مقادیر باید به کارکنان بخش درمان و پزشکی تعلق گیرد، زیرا دیگران همه به آن کارکنان پزشکی نیاز دارند تا واکسن را به بقیه تلقیح و از بیماران مراقبت کنند.
در میان آن دسته از ما که در زمره کارکنان پزشکی و درمانی نیستیم، انتظار می‌رود که افراد توانگر و صاحب نفوذ پیش از فقرا و افراد بی‌نفوذ راه‌هایی برای دست‌یافتن به واکسن پیدا کنند؛ اما آن ملاحظات خودخواهانه فقط درباره تخصیص واکسن در داخل یک کشور صادق نیست، بلکه احتمال آن زیاد است که این خودخواهی در سطح بین‌المللی نیز وجود داشته باشد.
کشوری که واکسنی را می‌سازد، به‌قطع یقین نخست آن را برای شهروندان خود در نظر می‌گیرد. چنین اولویت‌بندی‌هایی هم‌اکنون در ارتباط با ماسک انجام شده است: چند ماه پیش که ماسک کمیاب بود و محموله‌هایی از آن از چین به اروپا رسید، جنب‌و‌جوش و جنگ مناقصه‌ها درگرفت، چون هر کشوری درپی اختصاص آن محمولات به خود بود. بدتر اینکه کشور‌هایی که واکسن می‌سازند آن را از دسترس رقبای سیاسی و اقتصادی خود دور نگه می‌دارند.
هرچند با اندکی درنگ درمی‌یابیم که دنبال‌کردن سیاست‌های ناسیونالیستی خودپسندانه انتحارگونه است. حتی در کوتاه‌مدت نیز هیچ کشوری نمی‌تواند با دفع این بیماری در درون مرز‌های خود، به مصونیت ماندگار از کووید-۱۹ دست یابد. در دنیای جهانی‌شده کنونی، کووید-۱۹ از کشور‌هایی که ویروس را نابود نکرده‌اند، به درون چنان کشوری برمی‌گردد. چنان اتفاقی هم‌اکنون در نیوزیلند و ویتنام افتاده که با تدابیر سفت و سخت انتقال داخلی آن را متوقف کردند، اما مسافران بازگشته از خارج به واردکردن موارد جدید کووید-۱۹ ادامه دادند. این یک نتیجه‌گیری کلیدی را به ما نشان می‌دهد: هیچ کشوری از کووید-۱۹ مصون نخواهد ماند، مگر آنکه همه مصون شوند. این معضلی جهانی است که چاره‌ای جهانی می‌طلبد.
خبر خوب
این حقیقت را به‌فال نیک بگیریم. ما با معضلات جهانی دیگری نیز دست‌به‌گریبانیم که راه‌حل‌های جهانی را می‌طلبند: به‌ویژه تغییرات آب‌و‌هوایی، تهی‌سازی جهان‌گستر منابع و پیامد‌های ثبات‌زدای نابرابری در بین کشور‌ها در دنیای جهانی‌شده ما.
همان‌طور‌که هیچ کشوری نمی‌تواند با نابودی ویروس در داخل مرزهایش خود را برای همیشه از شرّ کووید-۱۹ رها کند، هیچ کشوری نیز نمی‌تواند صرفا با کاهش اتکا به سوخت فسیلی و کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در کشور خود از تغییرات آب‌و‌هوایی مصون بماند. اکسید کربن انباشته در جوّ زمین، همچون کووید-۱۹، مرز‌های سیاسی را برنمی‌تابد.
اما تغییرات آب‌و‌هوایی، تهی‌سازی منابع و نابرابری تهدید‌هایی به‌مراتب جدی‌تر از همه‌گیری کنونی برای بقا و کیفیت زندگی ما هستند.
حتی در بدترین سناریو، اگر هر انسانی روی کره زمین در معرض کووید-۱۹ قرار گیرد و در نتیجه آن دو درصد از ما بمیریم، کل شمار مرگ‌و‌میر به ۱۵۴ میلیون بالغ می‌شود. این هفت‌میلیاردو ۵۴۶ میلیون را هنوز زنده می‌گذارد که این رقم بسیار بیش از بسندگی برای تضمین بقای انسان است. کووید-۱۹، در مقایسه با خطرات ناشی از تغییرات آب‌و‌هوایی، تهی‌سازی منابع و نابرابری که همه را درگیر می‌کند، مسئله‌ای کوچک است.
مرگ سریع، مرگ تدریجی
پس درحالی‌که در برابر تهدید ملایم‌تر کووید-۱۹ دست‌به‌کار شده‌ایم، چرا در مقابل تغییرات آب‌و‌هوایی و دیگر تهدیدات جهانی اقدام نمی‌کنیم؟ پاسخ روشن است: کووید-۱۹ با بیمارکردن یا کشتن سریع و قاطع قربانیان خود (طی چند روز یا هفته) توجه ما را به خود جلب کرده است. در مقایسه، تغییرات آب‌و‌هوایی به‌تدریج و به‌صورتی کمتر آشکار ما را با پیامد‌هایی مانند کاهش تولید مواد غذایی، گرسنگی، رویداد‌های شدید آب‌و‌هوایی و گسترش و سرایت بیماری‌های ویژه حاره‌ای به مناطق معتدل نابود می‌کند. به این ترتیب، ما در تشخیص تغییرات آب‌و‌هوایی به‌مثابه یک تهدید جهانی که نیاز به پاسخی جهانی دارد، کُند عمل کرده‌ایم.
به‌همین‌دلیل، حتی در شرایطی که سوگوار دوستان ازدست‌رفته عزیز براثر ابتلای به کرونا هستیم، این همه‌گیری به ما این امید را می‌دهد که برای نخستین‌بار در تاریخ جهان مردم سراسر این سیاره ناچار از اذعان به این شوند که ما همه با یک تهدید مشترک روبه‌روییم که هیچ کشوری به‌تن‌هایی از پس آن برنمی‌آید. اگر مردم سراسر جهان به‌اجبار به هم ملحق شوند تا کووید-۱۹ را شکست دهند ممکن است یک درس را فراگیرند؛ آن‌ها ممکن است برانگیخته شوند که باز هم به‌اجبار به‌هم ملحق شوند و به مبارزه با تغییرات آب‌و‌هوایی، تهی‌سازی منابع و نابرابری بپردازند. در آن صورت، کووید-۱۹ برای ما نه‌تن‌ها تراژدی که با قراردادن مردم جهان در مسیری پایدار، رستگاری خواهد آورد.
*این یادداشت در ژانویه ۲۰۲۱ منتشر شده است
منبع: پروجکت سیندیکیت
جرد دایموند. ترجمه: شهریار خوّاجیان
