معاون سابق دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست: انتقال آب خزر به سمنان اکوسیستم خزر را تهدید می‌کند/ معاون ارزیابی‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست: پروژه انتقال آب خزر به سمنان سرمایه‌گذارندارد، دولت هم پول ندارد.
صبح‌شد: ۲ سال پیش طرح انتقال آب خزر به سمنان، بعد از تصویب گزارش ارزیابی زیست‌محیطی، توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست، به وزارت نیرو ابلاغ شد، ولی در این مدت هیچ سرمایه‌گذار خصوصی که بخواهد هزینه این پروژه را بدهد، پا پیش نگذاشته است. به‌گفته عیسی کلانتری، رئیس این سازمان، با ابلاغ این مجوز به وزارت نیرو، این وزارتخانه باید نسبت به انتخاب سرمایه‌گذار واجد شرایط به‌منظور آغاز پروژه اجرایی انتقال آب دریای خزر به استان سمنان اقدام کند. از نظر برخی متخصصان، تجربه ماه‌های پایانی دولت‌ها نشان داده است که امکان زنده شدن این پروژه‌ها با بودجه‌های دولتی به‌خصوص در ایام انتخابات وجود دارد.
براساس الزامات تعیین شده و نصب دستگاه‌های آب شیرین‌کن، آب شیرین شده دریای خزر توسط خط لوله به این استان منتقل می‌شود. این پروژه یکی از طولانی‌ترین روند‌های تصویب را به‌دلیل مخالفت طیف وسیعی از متخصصان و فعالان محیط‌زیست سپری کرده است.
۳ سال پیش ۵۰۰ نفر از استادان و محققان دانشگاه‌های مختلف کشور با تأکید بر اینکه صدور مجوز انتقال آب دریای خزر به کویر مرکزی در تعارض کامل با جهت‌گیری‌های ملی آمایش سرزمین است، گفته بودند که موافقت سازمان حفاظت محیط‌زیست عواقب فاجعه‌باری مثل آسیب‌های جبران‌ناپذیر به اکوسیستم دریای خزر، تخریب و گسست اکولوژیک در جنگل‌های هیرکانی، شور شدن و تخریب خاک‌های حساس فلات مرکزی، هزینه سنگین اقتصادی برای اجرای طرح، گسترش تنش‌های اجتماعی بین مردم ۲ استان (مازندران و سمنان)، تخریب سرمایه اجتماعی، گسترش شکاف دولت - ملت و... را در پی خواهد داشت.
سازمان حفاظت محیط‌زیست، اما در مورد نیاز و ضرورت اجرای چنین پروژه‌هایی اظهارنظر نمی‌کند؛ آنچنان که مسعود تجریشی، معاون محیط انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست در مورد موافقت با این پروژه اعلام کرده بود: «من نمی‌توانم به وزارت نیرو بگویم چرا سد می‌سازی و برای تامین آب روش دیگری انتخاب نمی‌کنی. وزارت نیرو در مورد انتقال آب خزر می‌گوید که برای مردم سمنان هیچ راهی جز انتقال از خزر وجود ندارد. سازمان محیط‌زیست در مواجهه با این اظهارنظر پرسیده است که آیا در مقصد همه راه‌های مدیریت آب را انجام داده است؟ وزارت نیرو هم گفته بله.».
اما به‌گفته پروین فرشچی، معاون سابق دریایی سازمان محیط‌زیست، سمنان نیاز آبی دارد، ولی باید پرسید آیا راه‌های دیگر را امتحان کرده‌اند و آیا نیاز آبی استان مبدأ تامین شده است؟ آیا مسئولیت عواقب زیست‌محیطی و تبعات هرج‌ومرج اجتماعی ناشی از انتقال آب را می‌پذیرند؟ سال ۹۷ که همراه ۵۰۰ نفر از اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها با انتقال آب خزر به سمنان مخالفت کردیم، هر مترمکعب آب شیرین ۱۵ هزار تومان تمام می‌شد و الان این رقم حداقل به۲۸ هزار تومان رسیده است. این هزینه از کجا تامین خواهد شد؟
طرح انتقال آب خزر به سمنان ابتدا برای تامین آب شرب معرفی شد، اما زمان دریافت مجوز‌های زیست‌محیطی مشخص شد که سه‌چهارم این آب صرف صنعت و کشاورزی می‌شود. رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز پیش‌تر گفته بود این سازمان تنها برای تامین آب شرب مجوز انتقال آب بین‌حوضه‌ای را صادر می‌کند، اما با گذر زمان مشخص شد هر سرمایه‌گذاری که پول اجرای این پروژه را تامین کند درصورت رعایت الزامات زیست‌محیطی می‌تواند اهدف دیگری را دنبال کند و اگر نتوانست به تعهدات خود پایبند بماند تنها ملزم به پرداخت خسارت مالی ناشی از تخریب محیط‌زیست به سازمان حفاظت محیط‌زیست است.
پروین فرشچی به همشهری می‌گوید: اگر قرار است برای توسعه کشاورزی آب منتقل شود، باید آب خزر برای استان‌های شمالی تامین شود که اقتصادش به کشاورزی متکی است؛ درحالی‌که تلخابه‌های ناشی از شیرین‌سازی آب خزر تمامی زمین‌های حاصلخیز شمال کشور را از بین خواهد برد.
وزارت نیرو اعلام کرده بود، هدف از اجرای این طرح تأمین بخشی از کمبود آب شرب و صنعت استان سمنان به میزان۲۰۰ میلیون مترمکعب در سال است و افق پروژه تا سال ۱۴۲۵ انتقال حدود ۵۰ میلیون مترمکعب برای شرب و ۱۵۰ میلیون مترمکعب برای صنعت درنظر گرفته شد و آب به ۴ شهر دامغان، شاهرود، گرمسار و سمنان منتقل می‌شود.
به‌گفته پروین فرشچی، معاون سابق دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست، میزان برداشت آب هرقدر باشد باید ضرب در ۳.۲ و سال‌های اجرایی شدن پروژه شود. این کار از دریای خزر آرال دوم می‌سازد. سازمان حفاظت محیط‌زیست مدعی است کشور‌های دیگر نیز آب‌شیرین‌کن استفاده می‌کنند؛ درحالی‌که این کشور‌ها تنها برای استان مجاور دریا به میزان بسیار محدود شیرین‌سازی آب دارند؛ درحالی‌که حدود نیمی از جمعیت حاشیه دریای خزر در ایران ساکن هستند و بیشتر مساحت ۷ هزار کیلومتری خط ساحلی خزر در کشور‌های دیگر بیابانی و خشک و خالی از سکنه است.
این مقام سابق در سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید: انتقال آب بین‌حوضه‌ای با شرایط موجود و کویری بودن منطقه گیرنده آب، ارتفاع مسیر لوله‌کشی و هزینه‌های آن در هیچ نقطه‌ای از جهان موفقیت‌آمیز نبوده است و هزینه انتقال آب حتی برای شرب یا مصارف صنعتی و کشاورزی به‌صرفه نیست. سازمان حفاظت محیط‌زیست هم ابزار لازم برای راستی‌آزمایی خوداظهاری‌های مجریان انتقال آب را ندارد و بنابراین تلخابه‌های ناشی از انتقال آب خزر به سمنان می‌تواند اکوسیستم منطقه را نابود کند.
حمید جلالوند، مدیرکل ارزیابی زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست، اما می‌گوید: ملاحظات زیست‌محیطی اعلام شده همچون مسیر لوله‌کشی، تعداد درختی که در پروژه قطع می‌شود، ضوابط استفاده از آب شیرین‌کن‌ها و محل برداشت آب و تخلیه پساب و... به همراه پروتکل‌های پایش پروژه مشخص است.
او به همشهری اعلام کرد: پروژه انتقال آب خزر به سمنان هنوز سرمایه‌گذار پیدا نکرده و دولت نیز منابع مالی کافی برای اجرای آن ندارد؛ چون اگر ۲ سال پیش بودجه پیشنهادی برای اجرای این طرح ۱۰ هزار میلیارد تومان بود، اکنون با توجه به شرایط اقتصادی، این رقم باید ضرب در ۱۰ شود و به همین دلیل اجرای پروژه با مشکل مواجه است.
علی ارواحی، کارشناس آب و مدیریت تالاب‌ها نیز در گفتگو با همشهری درباره مشکلاتی که پروژه‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای ایجاد می‌کنند، می‌گوید: هدف پروژه‌های انتقال آب حل مسئله به‌صورت مقطعی و نه پایدار است. در طرح‌های اینچنینی به پیامد‌های کلان موضوع مثل مقیاس طرح، بودجه آن، تأثیری که در ضرب‌آهنگ توسعه ایجاد خواهد کرد، تأثیرات اجتماعی، اقلیمی و زیست‌محیطی اصلا توجهی نمی‌شود. همچنین میزان دسترسی به منابع آب قابل استحصال در مبدا و در بلندمدت و مسائل حقوقی نیز باید مورد توجه قرار گیرد؛ بنابراین لازم است همزمان که به منافع کلان اقتصادی و اجتماعی توجه می‌کنیم به پیامد‌های نامطلوب بلندمدت هم توجه کنیم.
