افشاگری از فرار مالیاتی سیاستمداران و چهره های مشهور جهان با انتشار «اسناد پاندورا»، احتمال تکرار زلزله در ساختار قدرت برخی کشورها را مطرح کرده است .
صبح‌شد: پنج سال و نیم پیش، درز کردن اطلاعات بنگاهی حقوقی به نام «موساک فونسکا» در آمریکای مرکزی که به «اسناد پاناما» شهرت یافت، بسیاری از سیاستمداران، تجار و چهره‌های مطرح جهانی را به چالش کشید. این اسناد چندتن از سیاستمداران را مجبور به کناره گیری از قدرت یا شفاف سازی مالیاتی کرد. در این میان افرادی همچون ولادیمیر پوتین، ملک سلمان، شی جین پینگ و ... نیز بودند که با انکار یا سانسور اسناد، از پاسخ گویی درباره فرار مالیاتی سر باز زدند. حالا، نسخه جدیدی از فرار‌های مالیاتی در قالب «اسناد پاندورا» منتشر شده است و اسامی جدیدی نیز در اسناد دیده می‌شود. سوال این است که «اسناد پاندورا» چه کسانی را از صحنه قدرت حذف خواهد کرد؟
چهره‌های مشهور «اسناد پاندورا»
طبق گفته کنسرسیوم بین‌المللی روزنامه‌نگاران تحقیقی، پژوهش‌های جدید درباره گریزگاه‌های مالیاتی (بهشت‌های مالیاتی) حاصل کار بیش از ۶۰۰ روزنامه‌نگار در ۱۱۷ کشور است و ۱۱.۹ میلیون سند را شامل می‌شود. نام حدود ۳۵ رهبر فعلی و سابق و بیش از ۳۰۰ مقام دولتی در پرونده‌های شرکت‌های فراسرزمینی با عنوان «اسناد پاندورا» ثبت شده است. طبق این اسناد عبدا... دوم پادشاه اردن دست کم ۳۰ شرکت فراسرزمینی ایجاد کرده است. او از طریق این نهاد‌ها ۱۴ ملک لوکس در آمریکا و بریتانیا به قیمت بیش از ۱۰۶ میلیون دلار خریده است. در این اسناد فاش شده که «الهام علی اف» رئیس‌جمهوری آذربایجان و خانواده‌اش املاکی به ارزش ۵۰۰ میلیون دلار در لندن خریده اند. فهرست بلند بالایی از سیاستمداران و چهره‌های مشهور در این اسناد نیز به چشم می‌خورد. ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه، حمد بن راشد آل مکتوم نخست‌وزیر امارات متحده عربی و امیر دبی، نزدیکان رئیس جمهور چین، نجیب میقاتی نخست‌وزیر لبنان، تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر، صباح احمد جابر صباح امیر سابق کویت، تونی بلر نخست وزیر سابق بریتانیا، سیلویو برلوسکونی نخست‌وزیر پیشین ایتالیا و خوان کارلوس پادشاه سابق اسپانیا، از جمله سیاستمداران مشهور در این فهرست هستند. لوییس همیلتون، قهرمان مسابقات اتومبیلرانی فرمول یک و «شکیرا» و «مدونا» خواننده‌های سرشناس آمریکایی نیز از چهره‌های مشهور حاضر در فهرست فرارکنندگان مالیاتی هستند. جزئیات این اسناد منتشر شده آن قدر زیاد است که حتی نام «سوتلانا کریوونوگیخ» معشوقه سابق ولادیمیر پوتین رئیس جمهور کنونی روسیه نیز زمانی که معاون شهردار سن پترزبورگ بود، دیده می‌شود. سوتلانا آپارتمانی ۴.۱ میلیون دلاری در موناکو دارد و علاوه بر آن صاحب آپارتمانی در منطقه‌ای خوش آب و هوا در
سن پترزبورگ و املاک دیگری در مسکو و قایق تفریحی لاکچری ۱۰۰ میلیون دلاری است.
نخست وزیر چک نخستین بازنده اسناد پاندورا؟
همان طور که پیشتر گفته شد، گروهی از افراد خود را در قبال هر نوع افشاگری مصون می‌دانند. گروهی همچون پادشاهان و خاندان‌های سلطنتی خاورمیانه یا روسای جمهوری که دوران حکومت شان پایانی ندارد، اما گروهی دیگر از افراد هستند که احتمال می‌رود موج «اسناد پاندورا» آن‌ها را به زیر کشد یا چالشی جدی را پیش روی شان قرار دهد. نخست وزیر چک نزدیک‌ترین فرد به این واقعه است. بر اساس «اسناد پاندورا» آندری بابیش، نخست وزیر و میلیاردر پوپولیست اهل چک در سال ۲۰۰۹ میلادی از مسیر یک شرکت آفشور مبلغ ۲۲ میلیون دلار را صرف خرید ۱۶ ملک در جنوب فرانسه از جمله یک قصر کرده و این دارایی‌ها را در اظهارنامه‌های مالیاتی خود اعلام نکرده است. این ماجرا در حالی افشا شده که چک دیروز و امروز میزبان انتخابات سراسری است. «بابیش» با دارایی خالص ۳.۶۶ میلیارد دلاری دومین ثروتمند در جمهوری چک است، اما معاملات تجاری قبلی وی اعتراض‌های عمومی را برانگیخته است. در سال ۲۰۱۹ میلادی میلیون‌ها شهروند چک در دو راهپیمایی بزرگ در اعتراض به تخلفات انجام شده توسط او، از جمله کلاهبرداری از بودجه اتحادیه اروپا و اتهام همکاری او با پلیس مخفی دوران حکومت کمونیستی به خیابان‌ها آمدند. حالا باید دید که او با وجود احزاب اپوزیسیون ضعیف، نخستین قربانی پاندورا خواهد بود یا خیر؟
ترکش‌های پاندورا به چه کسانی می‌خورد؟
از نام‌های دیگر در اسناد پاندورا، ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین است که با شعار مبارزه با فساد و «خادم مردم» توانست در انتخابات پیروز شود. اسناد پاندورا نشان می‌دهد که او از سال ۲۰۱۲ میلادی شبکه‌ای از شرکت‌های فراسرزمینی را در اختیار داشته و سه ملک مجلل در لندن خریده است. زلنسکی در حالی ماه می ۲۰۱۹ به ریاست جمهوری اوکراین رسید که پترو پوروشنکو، رقیب انتخاباتی و رئیس جمهوری سابق اوکراین در اسناد موسوم به «اسناد پاناما» متهم به دور زدن تحریم ها، پول شویی و فرار مالیاتی شده بود. اتهاماتی که به شکست سیاسی وی انجامید. اوهورو کنیاتا، رئیس جمهور کنیا نیز می‌تواند یکی از افراد درگیر در توفان پاندورا باشد. او که بار‌ها از عزم خود برای مبارزه با فساد سخن گفته، بر اساس «اسناد پاندورا» شرکتی در پاناما دارد و شش تن از اعضای خانواده او نیز شرکت‌های فراسرزمینی دارند. آن‌ها با ۱۱ بنگاه اقتصادی مرتبط بوده‌اند که دارایی یکی از آن‌ها ۳۰ میلیون دلار بوده است. پاتریک آچی، نخست وزیر ساحل عاج نیز بر اساس این تحقیقات، دست‌کم تا سال ۲۰۰۶ میلادی یک شرکت آفشور در باهاما داشته است.
«پاناما» نقشه راهی برای «پاندورا»
تنها یک هفته از انتشار «اسناد پاندورا» گذشته و قضاوت درباره آن کمی زود است، اما شاید آن چه برای نام‌های حاضر در «اسناد پاناما» رخ داد بتواند نقشه راهی برای نتیجه بخشی افشاگری مالیاتی جدید باشد. همان طور که گفته شد، پترو پروشنکو یکی از افرادی بود که با افشاگری مالیاتی سرنوشت سیاسی اش با شکست مواجه شد. سال ۲۰۱۶، تنها چند روز پس از انتشار اسناد پاناما، «سیگموندور گونلاگسون»، نخست‌وزیر ایسلند که نامش در این افشاگری دیده می‌شد، از سمت خود کناره‌گیری کرد. او اولین قربانی انتشار این اسناد به شمار می‌رود. همین اسناد و فساد مالی باعث شد خوان کارلوس، پادشاه سابق اسپانیا، با حواشی فراوان کشور را ترک و در تبعیدی خود خوانده به امارات متحده عربی مهاجرت کند. پرونده فساد مالی نجیب رزاق، نخست وزیر سابق مالزی نیز با انتشار همین اسناد پیگیری شد و به محکومیت و شکست سیاسی وی انجامید. جنجالی‌ترین فرد سیاسی اما، نواز شریف، نخست‌وزیر سابق پاکستان بود. اسناد پاناما از فرار مالیاتی بزرگ او و همه فرزندانش خبر می‌داد. حدود یک سال و نیم پس از انتشار اسناد پاناما، دادگاه پاکستان رای به «سلب صلاحیت» نواز شریف داد. نواز شریف به ١٠ سال زندان و پرداخت معادل هشت میلیون پوند جریمه، دخترش مریم نواز شریف به هفت سال زندان و پرداخت معادل دو میلیون پوند جریمه و دامادش کاپیتان صفدر به یک سال زندان محکوم شدند. حالا، عمران خان نخست وزیر فعلی پاکستان که نام اعضای خانواده و وزیران کابینه اش در «اسناد پاندورا» دیده می‌شود با چالش جدی مواجه است. چالشی از جنس تکرار تاریخ.
