بیش از ۵۰۰ هکتار از اراضی خشک شده تالاب میانکاله با اقدام جالب گروه‌های مردمی آبگیری شد، برای اطلاع از چگونگی احیا به سراغ سرپرست گروه پیشنهاد دهنده و اجرا کننده این طرح رفتیم.

صبح شد: این روز‌ها یکی از بحث‌های مهم جوامع مسئله آب است، گرم شدن کره زمین و تغییرات اقلیمی طی سال‌های اخیر موجب خشکی و آتش سوزی جنگل‌ها شده است. یکی از علامت‌هایی که نشانه مدیریت صحیح آب در هر کشوری به حساب می‌آید وضعیت سلامت و میزان آب تالاب هاست. چون معمولا تخصیص آب به تالاب‌ها پس از استفاده شرب و صنعت کشاورزی است، بنابراین اگر تالابی پر آب باشد آن کشور مصرف صحیحی از منابع آبی خود داشته که توانسته حقابه تالاب‌ها را به درستی تامین کند. در کشور ما ۱۴۰ تالاب ثبت شده وجود دارد که متاسفانه طی سال‌های اخیر اکثر آن‌ها رو به خشکی رفته اند.

علاوه بر تامین نشدن حقابه مناسب آن‌ها، تصمیمات نادرست و اقدامات غلط موجب تسریع در روند خشکی آن‌ها شده است. برای مثال لای روبی نکردن تالاب‌ها، ساخت سد‌های غیر مجاز، جمع آوری نکردن گونه‌های غیر مهاجم و تغییر کاربری آن‌ها از دلایل اصلی خشک شدن آن‌ها نسبت به حقابه بوده است، اما روز گذشته خبر نجات تالاب میانکاله مازندران توسط مردم منطقه با جمع کردن آب‌های روان خبر خوشحال کننده‌ای بود که رسانه‌ای شد.

البته پیش از این هم تالاب‌های چغاخور و گندمان در چهار محال و بختیاری توسط مردم احیا شده بود با این حال امروز ضمن بررسی راه‌هایی که مردم برای احیای تالاب‌ها به کار برده اند با یکی از دست اندرکاران احیای تالاب میانکاله گفتگو کردیم که خواندنش خالی از لطف نیست.

نجات مردمی تالاب میانکاله

تالاب بین المللی میانکاله یکی از مهم‌ترین، بکرترین و زیباترین جاذبه‌های طبیعت‌گردی و گردشگری استان مازندران و شهرستان بهشهر است که سالانه تعداد زیادی گردشگر را برای دیدن پرنده‌ها در فصل مهاجرت به این تالاب می‌کشاند. با این حال بر اساس گزارش‌های رسمی محیط زیست و گفته‌های مدیر کل حفاظت محیط زیست مازندران در یک دهه گذشته حدود ۱۲ هزار هکتار از وسعت تالاب بین المللی میانکاله کاسته شد به گونه‌ای که وسعت تالاب از ۴۸ هزار هکتار در سال ۲۰۱۱ به ۳۶ هزار هکتار در سال ۲۰۲۱ رسیده به عبارت دیگر در هر سال به طور میانگین حدود هزار و ۲۰۰ هکتار از سطح آبی تالاب کاسته و به سطح خشکی آن افزوده شده است. با شتاب گیری سطح خشکی تالاب بین المللی میانکاله ناشی از گرمای هوا و پسروی دریای خزر به تدریج بخشی از اثرات این مشکلات زیست محیطی خود را نمایان کرد که شامل انتشار ریزگردها، تجاوز زمین خواران به حریم تالاب، آتش سوزی مکرر در تابستان و پاییز و در ۲ سال اخیر نیز مرگ چند ده هزار بال از پرندگان مهاجر زمستان گذران بوده است. اما روز گذشته خبر احیای بخشی از این تالاب توسط مردم در فضای مجازی بازتاب پیدا کرد. سید محمود هادیان رئیس اداره محیط زیست بهشهر در گفتگو با خبرنگار ما مساحت سطح آبگیری شده را بیش از ۵۰۰ هکتار برآورد کرد و گفت: «بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ هکتار از تالاب با همت مردم و هدایت آب‌های سطحی باران به عمق ۴۰ سانتی متر آبگیری شده است.» او این اقدام را که به همت گروه‌های دوستدار محیط زیست انجام شده نمونه‌ای از مدیریت زیست بومی توسط جوامع محلی بر شمرد و گفت: «استفاده از تجربه بومیان هر منطقه می‌تواند به احیای بهتر و موثرتر آسیب‌ها کمک کند.»
احیای ۵۰۰ هکتار از تالاب با ۵۰۰ هزار تومان
برای این که از دلایل و کار‌های انجام شده برای احیای تالاب میانکاله توسط گروه‌های مردمی بیشتر آگاه شویم به سراغ حجت الاسلام داوری پیشنهاد دهنده طرح ایجاد خاکریز برای احیای تالاب رفتیم. او با بیان این که وظیفه همسایگان تالاب‌ها کمک به احیای تالاب هاست گفت: «با توجه به خشکسالی چند سال اخیر در تالاب میانکاله، تصمیم به کمک برای احیای تالاب گرفتیم و با استفاده از ظرفیت مردمی و تجهیزات سازمان‌های مختلف به ساخت یک بند خاکی به طول ۲ کیلومتر و ارتفاع ۲.۵ متر توسط گروه دوستداران طبیعت شهرستان بهشهر اقدام کردیم.» داوری با بیان این که با ایجاد این خاکریز از هدر رفت آب‌های سطحی و باران جلوگیری و مقدار قابل توجهی آب شیرین ذخیره می‌شود، گفت: «در آخرین بازدیدی که روز گذشته داشتیم منطقه‌ای به وسعت ۳ کیلومتر در ۱۸ کیلومتر بیش از ۴۰ سانت آبگیری شده که هر هفته حدود ۵ سانت به ارتفاع آن افزوده می‌شود.» این دوستدار محیط زیست در ادامه با بیان این که کار مردمی در قالب همدلی می‌تواند گره گشای بسیاری از این مشکلات شود، این اقدام را نیز نوعی آتش به اختیار بودن اعلام کرد و گفت: «همه فعالیت‌های این گروه از ابتدا تا انتها با هماهنگی محیط زیست انجام شده، البته پیش از این محیط زیست قصد داشت با پروژه‌های میلیاردی این مشکل را حل کند که با استفاده از ظرفیت مردمی فقط ۵۰۰ هزار تومان برای این کار هزینه شده است.» او معتقد است با این کار هم میانکاله احیا شده، هم از تهدید ریزگرد‌ها برای ساکنان شرق مازندران خلاص شدیم و هم محل ورود پرندگان مهاجر آماده برای پذیرایی از این مهمانان اروپایی شده است. داوری در پایان هم از مردمی که در کنار تالاب‌ها زندگی می‌کنند خواست به کمک مسئولان بروند تا از خشکی و تهدیدات خشکی تالاب‌ها جلوگیری کنند.
دیگر تالاب‌های احیا شده توسط مردم
تالاب چغاخور یکی از تالاب‌های ثبت شده در کنوانسیون رامسر و تالاب گندمان در فهرست ۱۰ تالاب برتر پرنده‌نگری در دفتر بین‌المللی تحقیقات پرندگان آبزی لندن ثبت شده است. این دو تالاب در استان چهار محال و بختیاری قرار دارد و به دلیل کاهش بارندگی مقدار مورد نیاز آب برای زیست تالاب‌ها تامین نشده و رو به خشکی بود که در آخرین روز‌های سال آبی سال گذشته یعنی شهریور ۱۴۰۰ با همراهی کشاورزان و اهالی بومی از خشکی نجات پیدا کردند. محسن حبیبی، معاون فنی محیط‌زیست چهارمحال و بختیاری به همشهری گفت: «طرح‌های مطالعاتی برای احیای تالاب گندمان روی دو سوال متمرکز شد؛ اول منبع تامین آب و دیگری محل ذخیره آب. معاون فنی حفاظت محیط‌زیست استان چهارمحال و بختیاری در این‌باره می‌گوید: با برگزاری جلسات متعدد با جامعه محلی اطراف تالاب، آن‌ها را متقاعد کردیم که با آبگیری تالاب، چاه‌های آب آن‌ها پرآب می‌شود. آن‌ها قبول کردند که حقابه‌هایشان از چشمه‌های اطراف را در فصولی که آب مصرف نمی‌کنند و همچنین پساب‌های کشاورزی را به تالاب بدهند. با آموزش‌های دفتر آموزش مرکز تحقیقات کشاورزی، الگوی مصرف آب و نهاده‌های کشاورزی تغییر یافت و با حدود ۳ سال همکاری جامعه محلی، آب به بدنه تالاب رسید.» هومان خاکپور، فعال محیط‌زیست استان چهارمحال و بختیاری هم از تاثیر بند‌های خاکی احداث شده در منتهای تالاب‌ها برای جمع آوری آب‌های روان بارندگی را در نجات اکوسیستم تالابی موثر دانسته است.

انتهای پیام/