آمار نشان می‌دهد که مازندران با 99/15 درصد، باسوادترین استان ایران است و به‌طور کلی نرخ باسوادی 16استان بالاتر از میانگین کشوری قرار دارد.
صبح‌شد: هر سال دی‌ماه با هفته سوادآموزی شروع می‌شود و همین بهانه‌ای است تا نگاه فعالان اجتماعی و دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت به این موضوع بسیار مهم و حیاتی جلب شود. هر سال در این‌ماه که قرار می‌گیریم از گوشه و کنار سؤالاتی ازجمله اینکه وضعیت نرخ سواد کشور به چه صورت است و در این حوزه کدام استان‌ها بهتر عمل کرده‌اند و کدام استان‌ها نیاز به تلاش بیشتر برای بالابردن نرخ سواد خود دارند، شنیده می‌شود که مسئولان آموزش و پرورش و نهضت سوادآموزی در پی پاسخ به این سؤالات هستند. در این گزارش ما هم ضمن بررسی نرخ سواد در کشور سری به تک‌تک استان‌های 31گانه زده‌ایم تا ببینیم نرخ سواد هر یک به چه صورت است. آمارها نشان می‌دهد که هم‌اکنون مازندران، تهران و قزوین با نرخ سواد بالای 99درصد باسوادترین استان‌ها هستند و سیستان و بلوچستان با 84/75درصد، تنها استانی است که نرخ سوادش به 90درصد نرسیده است.
مازندران، تهران و قزوین در صدر
در جدول نرخ باسوادی در استان‌های مختلف کشور، مازندران، تهران و قزوین در صدر واقع شده‌اند و باسوادترین استان‌های کشور به‌حساب می‌آیند و درحالی‌که براساس آخرین آمار، نرخ کل باسوادی کشور 96/6درصد است، این 3استان به نرخ 99درصد رسیدهاند.
حتی مسئولان آموزش و پرورش و نهضت سوادآموزی مازندران توانسته‌اند نرخ 99/15درصد باسوادی را در این استان شمالی ثبت کنند و امروز با افتخار بگویند تا ریشه‌کن‌کردن بی‌سوادی در استان فقط 85صدم درصد فاصله دارند. بعد از مازندران، تهران و قزوین قرار دارند که نرخ باسوادی آنها 99درصد است. این روزها از پایتخت خبر می‌رسد که تهران با نرخ باسوادی 99/4درصد باسوادترین شهر کشور است که در آن به ازای هر هزار نفر فقط 2نفر بی‌سواد هستند.
نکته جالب توجه درباره قزوین که یکی از استان‌های پیشرو در ریشه‌کن‌کردن بی‌سوادی به‌حساب می‌آید هم این است که به‌گفته کبری جعفربیگلو، معاون نهضت سوادآموزی آموزش و پرورش استان در سال تحصیلی جاری 8700نفر در استان قزوین در دوره‌های سه‌گانه و مهارتی نهضت سوادآموزی شرکت می‌کنند.
16استان بالای میانگین کشوری
همانطور که گفته شد، نرخ باسوادی کشور یا همان میانگین سواد کشوری عدد 96/6درصد است که هم‌اکنون 16استان کشور بالای این میانگین ایستاده‌اند.
علاوه بر مازندران، تهران و قزوین که نرخ باسوادی‌شان 99درصد یا بیشتر است، خراسان‌جنوبی، گیلان، مرکزی و یزد با 98درصد و اصفهان، البرز، خراسان رضوی، سمنان، بوشهر و قم با 97درصد به عددی بالاتر از میانگین کشوری دست یافته‌اند. کرمانشاه با 96/8درصد و چهارمحال و بختیاری با 96/7درصد دیگر استان‌هایی هستند که نرخ باسوادی‌شان از میانگین کشوری بالاتر است و گلستان با 96/6درصد دقیقا در رده میانگین کشوری
قرار دارد.
15استان به میانگین کشوری نرسیده‌اند
در حوزه نرخ باسوادی کشور 15استان هم پایین‌تر از میانگین کشوری قرار دارند که تمام آنها جز استان سیستان و بلوچستان در فاصله نرخ 94تا 96/5درصد هستند. فارس، آذربایجان شرقی، کهگیلویه و بویراحمد، همدان و خراسان شمالی اگرچه به نرخ 96درصد رسیدهاند اما هنوز چند دهم درصد با میانگین کشوری فاصله دارند. کردستان، اردبیل و زنجان با 95درصد، لرستان، ایلام، هرمزگان، خوزستان، آذربایجان غربی و کرمان با 94درصد و سیستان و بلوچستان با 84/75درصد در تلاش برای رسیدن به میانگین کشوری و افزایش سطح سواد خود هستند.
در این میان ذکر این نکته خالی از لطف نیست که کهگیلویه و بویراحمد در حالی خودش را به نرخ باسوادی 96درصد رسانده و تا رسیدن به میانگین کشوری راه زیادی در پیش ندارد که در سال1359 با 28درصد باسوادی یکی از محروم‌ترین استان‌های کشور از نظر سواد بوده است.
از استان آذربایجان شرقی هم خبر می‌رسد هر سال 10هزار نفر از بی‌سوادان استان با شرکت در دوره‌های سوادآموزی به فهرست باسوادها اضافه می‌شوند که اگر همین روند ادامه پیدا کند تا 10سال آینده جمعیت بی‌سوادان این استان به عدد صفر می‌رسد.
سیستان و بلوچستان، تنها استان 80درصدی
جدول نرخ سواد استان‌های کشور نشان می‌دهد که تمام استان‌های ما جز سیستان و بلوچستان به نرخ بالای 90درصد باسوادی رسیدهاند. سیستان و بلوچستان تنها استانی است که نرخ باسوادی‌اش کمتر از 90درصد است که آن هم دلایل خاص خودش را دارد. واقعیت این است که سیستان و بلوچستان یکی از محروم‌ترین استان‌های کشور به‌حساب می‌آید که مساحت زیاد و پراکندگی جمعیت موجب شده است تا برخی از ساکنان این استان جنوبی، دسترسی خوبی به مراکز آموزشی نداشته باشند.
هم‌اکنون شهرستان‌های هیرمند، دشتیاری، چابهار، سرباز، راسک، دلگان، کنارک و مهرستان بیشترین جمعیت بی‌سواد استان را در خود جای داده‌اند. اما خبر خوش اینکه در سال‌های اخیر دست اندرکاران امر تعلیم و تربیت استان تمام تلاش خود را به‌کار بسته‌اند تا خودشان را از نظر جمعیت باسواد به سایر استان‌های کشور برسانند.
نتیجه این شده که امسال درحالی‌که شاخص رشد جمعیت باسواد کشور 3/2درصد عنوان شده، شاخص رشد استان 4/15درصد است. این یعنی این استان هم برای ریشه‌کن‌کردن بی‌سوادی خیز برداشته است.
سوادآموزی را به زندان‌ها هم برده‌ایم
سیستان و بلوچستان با همه محرومیت‌هایی که گریبانش را گرفته، توانسته نرخ باسوادی خود را از 29درصد در سال 1358به 84/75درصد در سال‌جاری برساند؛ یعنی 56درصد رشد. حبیب تراقویی، معاون سوادآموزی آموزش و پرورش این استان در این‌باره می‌گوید: «هر چند هم‌اکنون میانگین جامعه بی‌سوادی کشور 0/96درصد است و سیستان و بلوچستان با 11/8درصد، فاصله معناداری با میانگین کشوری دارد اما این استان با 29درصد نرخ باسوادی در سال 58 از بی‌سوادترین استان‌های کشور به شمار می‌رفت که امروز این عدد به 84/75درصد رسیده است.» در سرشماری سال1395 اعلام شد که 330هزار نفر در سیستان و بلوچستان بی‌سواد هستند که از آن زمان تا به امروز 60هزار نفر در دوره‌های سوادآموزی جذب و از جرگه بی‌سوادان خارج شده‌اند.
از سوی دیگر، تلاش‌های فراوانی در زمینه جذب و آموزش بی‌سوادان در استان انجام شده که جذب دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل یا تارک تحصیل به آموزش عمومی و حتی برپایی کلاس‌های سوادآموزی در زندان‌ها نیز از آن جمله است.
یک‌میلیون بی‌سواد در کشور
سرشماری سال 1395نشان داد حدود یک و نیم میلیون نفر در ایران بی‌سواد مطلق هستند اما از آن سال تا به امروز با اقداماتی که در حوزه سوادآموزی صورت گرفته، این عدد کاهش چشمگیری داشته است تا جایی که براساس پایگاه اطلاعاتی ثبتی سازمان نهضت سوادآموزی این عدد به کمتر از یک‌میلیون نفر رسیده است.
نکته
فقط 85صدم درصد تا ریشه‌کنی
مازندران با نرخ باسوادی 99/15درصد مقام اول نرخ باسوادی کشور را از آن خود کرده و اینطور که معاون سوادآموزی آموزش و پرورش مازندران می‌گوید این استان تا ریشه‌کنی بی‌سوادی و برگزاری جشن سوادآموزی کامل خود فقط 85صدم درصد فاصله دارد. داوود تقی‌نیا درباره عملکرد بسیار خوب استان مازندران در بحث سوادآموزی می‌گوید: «استان مازندران طی سرشماری سال 1395، با 97/63درصد رتبه نخست باسوادی کشور را در گروه هدف 10تا 49سال در اختیار داشت. این عدد در پایان سال 98به 98/8درصد رسید و هم‌اکنون براساس آخرین آمار موجود، نرخ باسوادی در استان 99/15درصد است که به این ترتیب مازندران کماکان در صدر استان‌های کشور از حیث سوادآموزی قرار دارد و این موضوع نشان از تلاش مضاعف همکاران معاونت سوادآموزی در استان و شهرستان‌های مازندران در راستای ریشه‌کن‌کردن بی‌سوادی دارد». او با بیان اینکه جمعیت افراد باسواد استان از سال 1355تا آخرین سرشماری سال 1395پیشرفت بسیار زیادی داشته است، می‌افزاید: «نسبت جمعیت زنان باسواد در سال 55،حدود 34/8درصد بود که این عدد با 42درصد رشد در سال 95به 85/4درصد رسیده است. در بحث جمعیت روستایی نیز سال 55، 38/1درصد مردم روستانشین استان باسواد بودند که در سال 95این عدد به 80درصد رسیده است؛ یعنی در حوزه باسوادی مناطق روستایی نیز طی 40سال گذشته 42درصد رشد داشته‌ایم».
