هزینه در اختیار گرفتن یک صندوق امانات ، امکان بیمه شدن آن و پرداخت خسارت چقدر و چگونه است. آیا نگهداری اشیای قیمتی درصندوق امانات بانک‌ها از نگهداری در خانه امن‌تر است؟
حتما ماجرای سرقت هالیوودی رخ داده در میانه تعطیلات سراسری اخیر از مجموعه بانک ملی را می‌دانید، سرقتی که سارقان با ابزارهای پیشرفته، خود را به بخش صندوق امانات در طبقه منهای یک رساندند و 162 صندوق از 250 صندوق اجاره‌ای بانک را خالی کردند. رئیس پلیس آگاهی تهران گفته به جز رئیس شعبه بانک، ۲نفر از کارمندان دیگر بانک نیز به‌دلیل سهل‌انگاری بازداشت شده‌اند که تحقیقات در این‌باره ادامه دارد.. اما در این میان این سوال به وجود می‌آید که تکلیف مال باختگانی که اموال یا مدارک شان را داخل این صندوق‌ها گذاشته و حالا به سرقت رفته چه می‌شود. پیش از این ، برخی رسانه‌ها به نقل از وکلای دادگستری نوشتند که بر اساس قرارداد اجاره صندوق ها، این صندوق‌ها اجاره‌ای هستند و نه امانت به همین دلیل بانک‌ها هیچ مسئولیتی در خصوص این صندوق‌ها ندارند اما بانک ملی شرایط پرداخت خسارت مال باختگان را اعلام کرده است. هرچند این اتفاق ممکن است برخی‌ها را برای اجاره صندوق دچار تزلزل کند اما بد نیست بدانید که در مقایسه باسرقت از منازل، سرقت از صندوق‌های بانکی به شدت کم است و باز هم صندوق‌های بانکی از گاو صندوق‌های خانه بسیار امن‌تر است. در ادامه ضمن مرور نحوه پرداخت خسارت به مال باختگان از شرایط نسبتا سختی که اجاره هر یک از این صندوق‌ها دارد، نوشته ایم.
صندوق امانت یا اجاره ای؟
برخلاف نام این صندوق‌ها که به عنوان صندوق امانات از آن‌ها یاد می‌شود، این صندوق‌ها در اصل صندوق‌های اجاره‌ای هستند و این موضوع تقریبا در همه بانک‌های جهان یکسان است و قرارداد تنظیم شده، قرارداد «ودیعه/امانت» نیست بلکه مشتری حجم مورد نیاز خود را در ازای پرداخت دوره‌ای ماهانه یا سالانه از بانک «اجاره» می‌کند. بنابراین بانک‌ها به عنوان مالک، مسئولیتی در قبال «رد امانت» یا گم شدن یا سرقت محتوای صندوق‌های اجاره‌ای ندارند.
شرایط بانک ملی برای پرداخت خسارت مال باختگان
اما بانک ملی خارج از این روال اعلام کرده است که میزانی از خسارت مال باختگان را جبران می‌کند. دبیر کمیسیون حقوقی بانک‌ها هم اعلام کرد طبق قرارداد اولیه که بین بانک و اجاره‌کننده صندوق امانات بسته می‌شود، بانک از محتویات صندوق‌ها هیچ اطلاعی ندارد در نتیجه ملزم به بیمه کردن این صندوق‌ها هم نیست، روز گذشته روابط عمومی این بانک جزئیات تازه‌ای از جبران خسارت مال باختگان اعلام کرد. در اطلاعیه‌ای که درباره پرداخت خسارت مال باختگان روی سایت بانک ملی قرار داده شده آمده است: 1. میزان ۵۰ درصد از اموال صندوق بر اساس خوداظهاری صورت گرفته در حضور بازپرس پرونده برای دارندگان صندوق همراه با مسدودی حساب پرداخت می‌شود. 2. این پرداخت در روز ۲۱ خردادماه و در حضور بازپرس خواهد بود. 3. پرداخت ۵۰ درصد باقی مانده خسارت با نظر مقام قضایی صورت می‌گیرد. 4. مبالغ مسدودی بدون اذن مقام قضایی برای طرفین قابل برداشت نخواهد بود. 5. ملاک حسابرسی خسارات در روز تسویه نهایی قرارداد است. 6. قیمت محاسبه ارزی مال باختگان طبق قیمت بازار ارز آزاد خواهد بود. 7. نحوه محاسبه طلا و جواهرات بدین صورت است که فرد پس از خوداظهاری با دعوت بانک و مسئولان ذی ربط طی یک نشست حضور می‌یابد تا قیمت اموال مسروقه احراز و کارشناسی شوند. 8. مال باختگان به میزان مبالغ دریافتی، حقوق خود را نسبت به اموال مسروقه به بانک ملی ایران صلح کرده و بانک قائم مقام آن‌ها خواهد بود.
چرا صندوق‌ها بیمه نبودند؟
یک سوال دیگر که به وجود می‌آید این است که چرا بانک‌ها صندوق‌ها را بیمه نمی‌کنند تا در این موارد یا مواردی مثل سیل، زلزله، آتش سوزی و. .. که امکان از بین رفتن اموال داخل صندوق‌ها وجود دارد، صاحبان صندوق نگرانی درباره اموال شان نداشته باشند؟ یک کارشناس بیمه‌های بازرگانی در این باره به تجارت‌نیوز گفته: «در صنعت بیمه مبنای پوشش ریسک، روشن بودن ماهیت بیمه شده و شفافیت حدود تعهدات و وظایف بیمه گر و بیمه گذار در قبال یکدیگر است. اما هیچ ارزیابی از محتوای صندوق امانات صورت نمی‌گیرد، اساسا این کار با ماهیت اجاره دادن صندوق‌های امانات تعارض دارد.» البته به گزارش یورو نیوز برخی بانک‌های اروپایی با پرداخت هزینه مشخصی به شرکت بیمه، محتویات صندوق‌های امانات را تا سقف دلخواه یا مورد توافق با شرکت طرف قراردادش بیمه می‌کنند. به عنوان نمونه، قرارداد صندوق امانات بانک ولز فارگو مسئولیت این بانک را به ۵۰۰ دلار محدود می‌کند و سقف تعهد بانک جی پی مورگان نیز ۲۵ هزار دلار و تعهد مسئولیت پذیری بانک سیتی گروپ نیز ۵۰۰ برابر نرخ اجاره سالانه صندوق اجاره‌ای است.
اجاره بهای صندوق‌های امانات
معمولاً اجاره بهای استفاده از صندوق‌های امانات از سوی بانک‌ها بر اساس سانتی‌متر مکعب محاسبه می‌شود؛ به طوری که اجاره بهای سالانه برای صندوق‌های کوچک در بانک‌های مختلف از هر سانتی متر ۶۰ هزار تومان تا ۱۵۰ هزار تومان متفاوت است و ودیعه آن نیز بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون تومان تغییر می‌کند. اجاره بهای صندوق‌های امانات متوسط هم از ۱۵۰ هزار تومان شروع می‌شود و عموماً تا ۲۵۰ هزار تومان است.
اما اجاره بهای صندوق‌های بزرگ در بانک‌های مختلف، تفاوت زیادی با هم پیدا می‌کند و میزان امنیت این صندوق‌ها نیز اهمیت بسیاری در اجاره بهای آن دارد. برای مثال یکی از صندوق‌های امانات خیلی بزرگ در ساختمان مرکزی یکی از بانک‌های دولتی کشور اجاره بهای سالانه بیش از ۶۵ میلیون تومان و ودیعه‌ای حدود ۵۲۶ میلیون تومان دارد. البته به طور میانگین صندوق‌های امانت بزرگ هم رقمی بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان به عنوان اجاره بهای سالانه از مشتریان شان می‌گیرند. البته برای هر بار استفاده از صندوق هم باید ۵ هزار تومان کارمزد پرداخت کنید.
هرچند برخی مشتریان بانک‌ها از عدد و رقم‌های نجومی برای اجاره یک صندوق سخن به میان می‌آورند و حتی برخی از آن ها مدعی‌اند برخی شعب خاص بانک ها بنا بر کارکرد حساب فرد و میزان موجودی حساب او که باید گاهی میلیاردی باشد و بلوکه کردن 200 میلیون تومان به عنوان رهن ، حاضر به در اختیار گذاشتن صندوق می‌شوند.
چطور می‌توانیم صندوق امانات داشته باشیم؟
شرط اول برای داشتن صندوق امانات این است که در شعبه دارای صندوق امانات یکی از انواع حساب را داشته باشید. بقیه مدارک مورد نیاز ممکن است برای هر بانکی متفاوت باشد، اما در بیشتر بانک‌ها داشتن شناسنامه، کارت ملی و کپی‌های آن‌ها و چند قطعه عکس کفایت می‌کند. اگر بخواهید به جز خودتان وکیلی هم به صندوق شما دسترسی داشته باشد، ارائه مدارک وکیل هم الزامی است. حالا اگر بخواهید برای یک شرکت صندوق امانت بگیرید مدارک مورد نیاز شما یک رونوشت از اساسنامه شرکت به همراه روزنامه رسمی آخرین تغییرات شرکت و صاحبان حق امضاست. با این حال بهتر است در صورت نیاز به صندوق، شرایط هر کدام از بانک‌ها را مطالعه کنید.
مزایا و معایب این صندوق‌ها
هرچند به تازگی شاهد سرقت از صندوق‌های امانات یکی از شعب بانک ملی بوده ایم اما با یک جست و جوی ساده می‌بینید که سرقت از صندوق‌های بانک در یک دهه اخیر شاید به‌اندازه تعداد انگشت‌های یک دست هم نرسد اما سرقت از گاوصندوق‌های داخل خانه و منازل به شدت بالا بوده است پس هنوز هم امنیت بالای این صندوق‌ها از مهم‌ترین مزیت‌ها به حساب می‌آید. نکته دیگری که وجود دارد این است که حتی مسئولان بانک‌ها هم نمی‌توانند محتویات داخل صندوق شما را ببینند و فقط خودتان می‌توانید این محتویات را ببینید پس از لحاظ حریم خصوصی هم به شدت مراقبت شده است. اما در کنار این مزایا این صندوق‌ها معایبی هم دارند. به طور مثال شما در ساعتی که بانک تعطیل است نمی‌توانید به محتویات داخل صندوق دسترسی داشته باشید همچنین در صورت داشتن بدهی به بانک تا تسویه نکردن قادر به خارج کردن محتویات صندوق تان از بانک نخواهید بود.
