طبق گزارش مرکز آمار، در سال 1401 نیز همانند 1400 حدود 40 درصد از کل بیکاران کشور، فارغ التحصیلان آموزش عالی بوده اند. جزئیات این موضوع و طرح وزارت علوم برای آمایش رشته های دانشگاهی را بررسی کرده ایم
18 سال قبل که رضا امیرخانی در کتاب «نشت نشا» از فاجعه‌آمیز بودن وضعیت نظام آموزش عالی کشور نوشته بود و ناهماهنگ بودن رشته های دانشگاهی با نیازهای جامعه را گوشزد کرده بود، شاید فکر می‌کرد گوش‌هایی برای شنیدن نوشته‌هایش باشد؛ اما زهی خیال باطل آقای امیرخانی! خدمتتان عارض شوم که با گذشت حدود دو دهه از انتشار آن کتاب شما، همچنان در بر همان پاشنه می‌چرخد و خروجی‌اش این‌که، تقریبا نیمی از بیکاران کشور، فارغ‌التحصیلان آموزش عالی هستند.
سهم 40 درصدی از بیکاران 1401
گزارش «آمارگیری نیروی کار سال 1401» که به تازگی از سوی مرکز آمار ایران منتشر شده است، اگرچه درمجموع از بهبود آمارهای اشتغال و کاهش جزئی نرخ بیکاری در سال گذشته حکایت دارد، اما همچنان واقعیت‌هایی را نشان می‌دهد که باید هشدار آن را جدی گرفت. آن‌چه از این گزارش مدنظر ماست، مربوط به سهم فارغ التحصیلان آموزش عالی از کل بیکاران است؛ سهمی که طبق اعلام مرکز آمار 40 درصد است و نسبت به سال 1400 هم فقط 0.3 درصد کاهش یافته است.
تاکید چندباره رهبر انقلاب بر آمایش رشته های دانشگاهی
یکی از دلایل بیکاری فارغ التحصیلان، نامتناسب بودن رشته های دانشگاهی با نیازهای کشور و جامعه است؛ موضوعی که رهبر انقلاب هم بارها بر ضرورت بازنگری در آن تاکید کرده‌اند. نمونه‌اش دیدار رمضانی همین سال ایشان با دانشجویان که فرمودند: «برخی رشته‌های علمی در ایران مورد نیاز نیست و شغلی هم برای آن‌ها وجود ندارد، بنابراین باید بر اساس نیاز عمل کنیم».
وزارت علوم دست به کار شد
حالا پس از سال‌ها وقفه و این دست آن دست کردن، وزارت علوم دولت سیزدهم جدی‌تر از گذشته موضوع آمایش دقیق رشته‌های علمی و پذیرش دانشجو در آن‌ها متناسب با نیازهای کشور را در دستور کار قرار داده است.
اردیبهشت ماه امسال بود که معاون آموزشی وزیر علوم از ماموریت ویژه کمیته آمایش رشته ها برای بررسی رشته های دانشگاهی خبر داد؛ کمیته‌ای که چاقویش را برای جراحی رشته های دانشگاهی تیز کرده است تا این کار سخت اما ضروری را به سرانجام برساند.
احتمال حذف 2 هزار رشته دانشگاهی
طبق گزارش وزارت علوم، دوهزار رشته دانشگاهی در کمیته آمایش بررسی می شود. از میان آن‌ها احتمالا حدود 40 درصد، یعنی 800 رشته، در صورتی که به طور قطعی مشخص شود که مورد استقبال نیست و بازار کار هم ندارد، از دفترچه‌های کنکور حذف خواهد شد. بقیه آن‌ها، یعنی 1200 رشته دیگر هم تنها در صورتی که با تقاضا از سوی دولت، صنعت و جامعه همراه باشد و آن‌ها درخصوص نیاز جامعه و وجود بازار شغلی آن اعلام نظر کنند، در دفترچه ها باقی خواهد ماند.
بیکارترین رشته ها
گزارشی که باشگاه خبرنگاران جوان درباره بیکارترین رشته های دانشگاهی منتشر کرده، حاکی از آن است که: «۴۹ درصد فارغ التحصیلان رشته حفاظت محیط زیست، ۴۰ درصد دانش آموختگان علوم رایانه، ۲۷ درصد فارغ التحصیلان هنر، ۲۶ درصد فارغ التحصیلان معماری و ساختمان سازی، ۲۲ درصد فارغ التحصیلان فیزیک، حقوق، علوم زیستی و کشاورزی، ۲۱ درصد از فارغ التحصیلان حرفه‌های مهندسی، ۲۰ درصد فارغ التحصیلان رشته های علوم رفتاری و اجتماعی، بازرگانی و علوم اداری، ۱۹ درصد از فارغ التحصیلان دام‌پزشکی و خدمات پزشکی و ۱۸ درصد از فارغ التحصیلان ریاضیات و آمار بیکار هستند». البته قطعا این فهرست، کامل و جامع نیست، ضمن آن‌که تغییرات نیازها و مسائل کشور هم عناوین و درصدهای این فهرست را دچار تغییر می کند. با این حال فراموش نکنیم که در کنار اهمیت آمایش دقیق رشته های دانشگاهی، بدون شک شرایط مناسب بازار و رشد اقتصادی عامل مهم و اثرگذار در کم شدن آمار بیکاران و به تبع آن کم شدن آمار فارغ التحصیلان بیکار است.
نیاز به افزایش مهارت دانشجویان
اما ماجرا تنها به رشته های بدون بازار کار برنمی‌گردد و پایین بودن سطح مهارت فارغ التحصیلان هم یکی از دلایل بیکاری آن‌هاست. محمدمهدی دهقانی، مدیرکل دفتر گسترش آموزش عالی، در این باره به ایسکانیوز گفته: «آموزش‌های نظری در دانشگاه‌های ایران بسیار موفق است اما فارغ‌التحصیلان، مهارت لازم برای ورود به بازار کار را ندارند و این موضوع یکی از نقص‌های سیستم آموزش عالی در کشور است». دهقانی افزوده است: «سطح مهارتی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی باید افزایش پیدا کند و بر اساس سند آمایش آموزش عالی، وزارت علوم مکلف است که توجه ویژه‌ای به مهارت‌آموزی در رشته‌ها داشته باشد».
