نزدیک به ۵ سال است که آمریکا از توافق بین‌المللی برجام خارج شده است؛ اقدامی که در دوران دولت دونالد ترامپ و با فرمان او انجام شد و روابط تهران و واشنگتن را حتی در شرایطی به مراتب نامساعدتر از پیش قرار داد. میلیاردری که چند صباحی صاحب کرسی ریاست‌جمهوری ایالات‌متحده بود و با استفاده از قدرتی که در اختیار داشت، هر بار تحریمی جدیدتر را علیه ایران اعمال می‌کرد تا فشار را بر ایرانیان دوچندان کند. اما حالا منابع آگاه از بهبود اوضاع می‌گویند و مذاکراتی که ایران و آمریکا در همین چند وقت گذشته داشته‌اند؛ خبری که اگر آن را کنار پیگیری و تلاش ایران برای رفع ابهامات در پرونده هسته‌ای و واکنش نمایندگی جمهوری اسلامی در سازمان ملل به گزارش آژانس بگذاریم و در عین حال، نیم‌نگاهی داشته باشیم به مذاکراتی که یک نماینده مجلس انقلابی از آن برگزاری آن در نیویورک پرده برداشته، می‌توان دریافت که اوضاع برای احیای برجام دست‌کم به نسبت گذشته، رو به بهبود گذاشته است، آن هم در حالی که وزیر امور خارجه نیز راهی قم شده تا به اعضای شورای‌عالی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در ارتباط با آخرین وضعیت تحولات گزارش بدهد.
عمان؛ ایستگاه پایانی تنش؟
به نظر می‌رسد واشنگتن با درک مشکلات ذاتی در قالبی گسترده، خواهان مذاکرات دیپلماتیک رودررو با تهران با میانجیگری کشور ثالث (احتمالا عمان) شده است. به گونه‌ای که روز گذشته ۳ منبع آگاه به آکسیوس گفتند که مقام‌های آمریکایی و ایرانی ماه گذشته در عمان گفت‌وگوهایی غیرمستقیم داشته‌اند، مقام‌های عمانی بین اتاق‌های جداگانه ایران و آمریکا رفت و آمد می‌کردند تا پیام‌ها را تحویل دهند. ۳ منبع مطلع در این خصوص به آکسیوس گفته‌اند که یک هیات ایرانی نیز همزمان وارد عمان شده بود. به‌گفته یکی از این منابع «علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران نیز در این هیات حضور داشته است». همچنین به گفته این منابع اگرچه «مک گورک مشاور ارشد بایدن در حوزه خاورمیانه و مقام‌های ایرانی با یکدیگر ملاقات نکردند» اما «دو طرف در مکان‌هایی جداگانه حضور داشتند و مقام‌های عمانی بین آنها رفت و آمد داشتند و پیام‌هایی را ارسال می‌کردند».
این در حالی است که ظاهرا یکی از پیام‌های اصلی آمریکا بر «بازدارندگی» متمرکز بوده است. این منابع گفته‌اند که «ایالات‌متحده به صراحت اعلام کرده اگر ایران به غنی‌سازی ۹۰ درصدی اورانیوم- سطح مورد نیاز برای تولید سلاح هسته‌ای بپردازند بهای سنگینی را خواهد پرداخت.» اما در حالی که این منابع، «هدف از تبادل غیرمستقیم پیام‌ها بین دولت بایدن و ایران» را «دستیابی به «تفاهم» در مورد راه‌های کاهش تنش در بحث برنامه هسته‌ای ایران، رفتار ایران در منطقه و نقش آن در جنگ اوکراین» خوانده‌اند، به نظر می‌رسد چنین تفاهم و تنش‌زدایی در منطقه می‌تواند به عنوان مبنایی برای مذاکرات آینده در مورد توافق هسته‌ای جدید بین طرفین مورد استفاده قرار گیرد. هرچند هنوز مشخص نیست که آیا طرفین به چنین تفاهمی نزدیک هستند یا خیر.
مذاکره در نیویورک؟
همزمان با این تحولات، یک عضو کمیسیون اقتصادی مجلس انقلابی نیز از انجام مذاکرات در نیویورک خبر داده و گفته: «با وجود انجام مذاکراتی در نیویورک توافق قریب‌الوقوعی به دلیل کارشکنی آمریکا وجود ندارد.» مجتبی توانگر نماینده تهران در توئیتر نوشت: «با وجود انجام مذاکراتی در نیویورک توافق قریب‌الوقوعی به دلیل کارشکنی آمریکا وجود ندارد. آمریکا در تلاش برای امتیازگیری هسته‌ای از ایران در ازای آزادسازی دارایی‌های بلوکه‌شده است که این امر خلاف قانون و مغایر منافع ایران است.» این نماینده نزدیک به رییس مجلس انقلابی همچنین با تاکید بر اینکه «آمریکا درصدد کشاندن ایران به مذاکرات مستقیم رسمی است»، آورده است: «دولت آمریکا حتی در زمینه مبادله زندانیان نیز جدی نبوده و آن را به غنی‌سازی مرتبط می‌کند.» توانگر هدف از آنچه «فضاسازی‌های رسانه‌ای» خوانده را «شرطی‌سازی فضای اقتصادی» و «وارد کردن شوک به بازار» می‌داند.
با این همه اما پرسش اینجاست که آیا ایران با وجود همه کارشکنی‌ها به‌دنبال مذاکره برای احیای برجام و توافق با آمریکا است؟! پرسشی اساسی که با توجه به انتشار اخبار ضد و نقیض درباره مذاکرات، افکار عمومی و فکر و ذکر ایرانیان را به خود مشغول کرده و همه منتظرند تا روشن شود که آینده برجام و روابط تهران و واشنگتن در دولت رییسی چه خواهد بود! به هر حال در شرایط کنونی، تاثیرات مذاکرات بیش از هر زمان دیگری در زندگی جامعه ایران احساس می‌شود و اگر سخنان این نماینده مجلس انقلابی را کنار خبر دیدار وزیر خارجه با جامعه مدرسین حوزه علمیه قم قرار دهیم، فرضیه‌هایی تازه در این رابطه شکل می‌گیرد. در واقع دیدار حسین امیرعبداللهیان با علمای قم و تشریح روند سیاست خارجی، آن هم در شرایطی که هر روز اخباری مبنی بر مذاکرات غیرمستقیم بین ایران و آمریکا در ماجرای هسته‌ای شنیده می‌شود، می‌تواند مهر تاییدی بر تحولات در مذاکرات باشد. امیرعبداللهیان که آخرین روز هفته گذشته را برای سفر به قم و حضور در جمع اعضای شورای‌عالی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اختصاص داد، در این دیدار، روند اجمالی سیاست و روابط خارجی جمهوری اسلامی را طی حدود دو سال گذشته برای حاضران تشریح کرد.
اما این همه ماجرا نیست و تلاش ایران برای رفع ابهامات در پرونده هسته‌ای در پاسخ ایران به گزارش مدیرکل به شورای حکام آژانس نیز قابل‌تامل است. گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، پاسخ ایران در رابطه با وجود ذرات هسته‌ای در ۳ سایت اعلام‌‌نشده را که از سال ۲۰۲۱ باعث تیرگی روابط دو طرف شده بود، قانع‌کننده ارزیابی کرده که این مهم نیز از جمله مواردی است که می‌تواند خوش‌بینی طرفین را نسبت به آینده تقویت کند.
این در حالی است که آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای بر روندی مبتنی بر ادامه همکاری با ایران تاکید دارد و جمهوری اسلامی نیز شرایط را برای نظارت بیشتر آژانس فراهم کرده است، به گونه‌ای که روز گذشته نمایندگی دائم ایران نزد دفتر سازمان ملل متحد در وین در پاسخ به گزارش مدیرکل آژانس به شورای حکام، با تاکید بر اینکه «هیچ ماده هسته‌ای اظهارنشده‌ای در ایران وجود ندارد»، اعلام کرد: «در حالی که تمامی مواد و فعالیت‌های هسته‌ای ایران تحت نظارت و راستی‌آزمایی دقیق آژانس همراه با اقدامات شفاف‌سازی داوطلبانه و همکاری ایران بوده، زیر سوال بردن ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران هیچ توجیهی ندارد. فعالیت‌های هسته‌ای ایران تحت پادمان جامع آژانس صلح‌آمیز باقی مانده است. بنابراین هیچ مبنای حقوقی برای ابراز «نگرانی عمیق» از سوی مدیرکل وجود ندارد. صرف یافتن ذرات اورانیوم طبیعی در نمونه‌های محیطی در یک مکان نمی‌تواند به عنوان نشانه‌ای از وجود مقادیری از مواد هسته‌ای در آن مکان تلقی گردد.» بنابر آنچه نمایندگی دائم جمهوری اسلامی ایران نزد دفتر سازمان ملل متحد همچنین با اشاره به آنچه با عنوان بحث مرتبط با «سه مکان» مطرح است، تاکید کرده: «منشأ این موضوع به اطلاعات ساختگی یک طرف ثالث دارای سوءنیت، یعنی اسرائیل برمی‌گردد که به آژانس ارائه کرده که خود حتی از پذیرفتن یک تعهد ذیل اسناد تسلیحات کشتار جمعی، از جمله به ویژه NPT خودداری نموده و مکررا بر خلاف قطعنامه‌های متعدد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان ملل متحد تهدید به حمله به موسسات و تاسیسات هسته‌ای ایران که به اهداف صلح‌آمیز اختصاص دارد، می‌نماید.» این در حالی است که در بخش دیگری از این گزارش آمده است: «جمهوری اسلامی ایران تاکنون همکاری کامل خود را در چارچوب موافقتنامه پادمان جامع (CSA) به آژانس ارائه کرده است. باید مجددا تاکید شود که تمامی مواد و فعالیت‌های هسته‌ای ایران به طور کامل اظهار و توسط آژانس راستی‌آزمایی شده است. انتظار داریم که آژانس گزارش خود را در مورد فعالیت‌های راستی‌آزمایی در ایران بر اساس اصول بی‌طرفی، حرفه‌ای و واقعیت انجام دهد. با توجه به این واقعیت که ایران هنوز نتوانسته هیچ دلیل فنی برای وجود ذرات اورانیومی بیابد، منطقی است که احتمال داده شود عناصر خارجی، مانند خرابکاری و اقدامات خصمانه، در این آلودگی دخیل بوده باشند. بنابراین آژانس نباید احتمال دخالت دشمنان سرسخت ایران در ارائه اطلاعات نادرست و ساختگی و ارتکاب اقدامات خرابکارانه مختلف را نادیده بگیرد. در حالی که تمامی مواد و فعالیت‌های هسته‌ای ایران تحت نظارت و راستی‌آزمایی دقیق آژانس همراه با اقدامات شفاف‌سازی داوطلبانه و همکاری ایران بوده است، زیر سوال بردن ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران هیچ توجیهی ندارد و جمهوری اسلامی ایران بار دیگر تاکید می‌کند که سطح گسترده کنونی همکاری‌هایش با آژانس به سادگی به دست نیامده است که بخواهد به همین سادگی و به دلیل منافع کوته‌بینانه سیاسی کمرنگ شود. بر این اساس، همه از جمله آژانس و کشورهای عضو این مسوولیت را دارند که خرد لازم را در پرداختن به چنین موضوعاتی به شیوه‌ای مجدانه نشان دهند تا از مخدوش شدن تصویر بزرگ‌تر در مورد همکاری بین ایران و آژانس جلوگیری شود. مورد دیگر اینکه آژانس به اطلاعات مرتبط پادمانی موجود در ارتباط با «مریوان/آباده» به عنوان اسناد پشتیبان درباره این مکان اشاره کرده که تنها به دو تصویر غیرمعتبر از یک مکان ناشناخته اشاره دارد که نمی‌توان به عنوان مدرک به آنها ارجاع داد، زیرا به راحتی قابل تولید، جعل و آماده‌سازی هستند.»
همزمان با این تحولات روز گذشته همچنین ۷/۲ میلیارد دلار منابع ایران در عراق آزاد شد که این آزادسازی در جریان دیدار و گفت‌وگوی بلینکن و فواد حسین در عربستان رخ داد. وزارت امورخارجه عراق با انتشار بیانیه‌ای درباره دیدار آنتونی بلینکن و فواد حسین که در حاشیه نشست وزیران ائتلاف بین‌المللی موسوم به ضدداعش در ریاض انجام شد، درباره این دیدار اعلام کرد که «دو طرف درباره بدهی‌های بغداد به تهران در رابطه با خرید گاز و برق از ایران و چگونگی تعامل با تحریم‌های آمریکا علیه بانک‌های جهانی و بانک‌های عراقی با یکدیگر رایزنی کرده‌اند.» نشانه‌ای از ادامه تلاش‌های واشنگتن برای جلب رضایت ایران و ترغیب جمهوری اسلامی به پذیرش «توافق موقت».
