امسال 3 تا 5 میلیون رأس دام عشایر راهی به بازار پیدا نکردند، افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل و کاهش شدید فروش دام، شرایط اقتصادی و معیشتی نامطلوبی برای آنها ایجاد کرده است.
صبح‌شد: آهنگ کوچ به سمت قشلاق نواخته شده و بخش زیادی از جمعیت یک‌میلیون و ۱۰۰ هزار نفری عشایر، سفر پاییزی خود را آغاز کرده‌اند. خسارت کرونا، افزایش هزینه‌ها و کسادی بازار گوشت قرمز، اما جان و رمقی برای عشایر باقی نگذاشته است.
در این بی‌رمقی، با اینکه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و نهاد‌های مرتبط برای جلوگیری از شیوع کرونا کوچ مکانیزه را به عشایر توصیه کرده‌اند، اما افزایش چندبرابری کرایه‌ها، این توصیه را با مانع جدی روبه‌رو کرده است.
طبق اعلام سازمان امور عشایری، حدود ۴۰ درصد عشایر به‌صورت سنتی کوچ می‌کنند و کوچ مکانیزه اجباری در بهار امسال حدود ۱۵۰ میلیارد تومان هزینه به جامعه عشایری تحمیل کرده است. با توجه به اینکه هیچ تسهیلات و اعتباری برای جبران این هزینه در اختیار عشایر قرار نگرفته در کوچ پاییزه نهاد‌های متولی به جای اجبار، به توصیه بسنده کرده‌اند.
«حاج‌آقا رئیسی» از عشایر کرمانشاه که به همراه طایفه در حال کوچ به سمت ایلام و خوزستان است، کرایه حمل‌ونقل دام و علوفه را سلیقه‌ای می‌داند و معتقد است هیچ نظارتی در این زمینه وجود ندارد.
علی ترکاشوند از عشایر لرستان هم که قرار است تا یکی دو هفته دیگر به سمت خوزستان حرکت کند، هزینه حمل‌ونقل دام و علوفه را بسیار بالا می‌داند و می‌گوید: «۱۰ کامیون علوفه دارم، اما مانده‌ام چه کنم؟ هر کامیون تا ۵ میلیون تومان هزینه بار می‌گیرد که با هزینه کارگر و... به ۸-۷ میلیون تومان هم می‌رسد. برخی عشایر با این هزینه‌ها از جابه‌جایی علوفه پشیمان می‌شوند.»
حاج عزیز نجفی از عشایر قره‌داغ در منطقه ارسباران البته کرایه کمتری برای جابه‌جایی پرداخت کرده، اما قیمت را نسبت به سال قبل دوبرابر اعلام می‌کند.
به گفته او، کرایه هر کامیون سال قبل یک میلیون و ۴۰۰ هزار تومان بود و امسال تا ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان هم رسیده است. اعتراض به گرانی حمل‌و نقل در شرایطی مطرح می‌شود که مسئولان استانی تأکید می‌کنند عشایر باید این گرانی‌ها را به اداره‌های استانی گزارش دهند تا بتوان موضوع را پیگیری کرد.
اداره‌های استانی در زمان فرارسیدن فصل کوچ با راهداری برای نظارت بر حمل‌ونقل و کرایه‌ها هماهنگ می‌کنند و تا زمانی که عشایر درباره گرانی پیگیری نکنند، اداره‌های استانی امکان ورود به این مسئله را نخواهند داشت.
تبعات شیوع کرونا در زندگی عشایر فقط مربوط به حمل‌ونقل نیست و این ویروس نوپدید در ماه‌های گذشته خسارت زیادی بر دوش عشایر گذاشته است؛ هرچند آمار ابتلا به کرونا در میان جمعیت کوچ‌نشین بسیار پایین است، اما تعطیلی اداره‌ها، رستوران‌ها، جشن‌ها و آیین‌های مذهبی تقاضا برای گوشت قرمز، یعنی مهم‌ترین محصول تولیدی عشایر را به‌صورت چشمگیری کاهش داده است.
۲۵ درصد از گوشت قرمز موردنیاز کشور از سوی عشایر تولید می‌شود و علاوه بر کاهش تقاضا برای این محصول، افزایش قیمت نهاده‌های دامی و کمبود علوفه هم مشکلات این قشر را مضاعف کرده است.
سردرگمی عشایر
الماس ترکاشوند از ایل رحمتی همدان درباره گرانی نهاده‌های دامی به همشهری می‌گوید: «هر کیلوگرم جو در گذشته نهایتا ۲ هزار تومان بود که حالا به ۴۵۰۰ تومان رسیده و قیمت کاه هم چندبرابر گران شده است. تعاونی‌های عشایر جو را با قیمت مصوب هر کیلوگرم ۱۹۰۰ تومان عرضه می‌کنند، اما سهم هر خانوار عشایری درنهایت ۳ تن است. این رقم کفاف یک یا ۲ روز ۵۰۰ رأس دام را می‌دهد.»
سیاوش احمدی میرقائد، مدیرکل دفتر ساماندهی و هماهنگی سازمان امور عشایر هم با تأیید این صحبت‌ها می‌گوید: «امسال ۳ تا ۵ میلیون رأس دام عشایر وارد بازار نشد که ضرر قابل‌توجهی بود.» او البته توضیح می‌دهد وضع مراتع به‌دلیل بارندگی‌های بهاره خوب است و عشایر معمولا تا پایان پاییز از مراتع استفاده می‌کنند، اما تعاونی‌های عشایر در حال توزیع نهاده‌های دامی با قیمت مصوب هستند و پیگیری‌ها برای حل مشکل در دست انجام است.
ملک‌مراد سپهوند، روابط عمومی امور عشایری لرستان درباره این پیگیری‌ها می‌گوید: «ما برای تامین نهاده‌های دامی و جو به اداره جهادکشاورزی استان درخواست داده‌ایم و این درخواست به وزارت جهادکشاورزی هم رسیده است. وزارتخانه وعده تامین نهاده را می‌دهد، اما فعلا با کمبود شدید در این بخش روبه‌رو هستیم. در تابستان به هر فرد تا ۲۰ تن جو عرضه می‌شد، اما هم‌اکنون ۲۶۰۰ نفر برای دریافت جو دولتی ثبت‌نام کرده‌اند که قرار است به هرکدام هزار تن جو اختصاص یابد و ما حتی همین میزان را در انبار‌های استان نداریم.»
او تأکید می‌کند راه‌حل مشکل کمبود و گرانی نهاده‌های دامی، واردات جو و تامین آن از سوی وزارت جهادکشاورزی است؛ در غیراین صورت عشایری که نتوانسته‌اند دام‌های خود را در بهار و پاییز امسال بفروشند، ضرر زیادی را متحمل خواهند شد.
کرونا، دردسر تازه دانش آموزان عشایری
کرونا، بخش‌های دیگری از زندگی عشایر را هم تحت‌تأثیر قرار داده است. تردد در میان ییلاق و قشلاق، آموزش مجازی و غربالگری و مسائلی از این دست در فصل کوچ یک‌بار دیگر مورد توجه قرار گرفته‌است. با وجود اینکه عشایر مناطق مرکزی، چون لرستان و همدان تأیید می‌کنند که معلم‌ها برای آموزش حضوری در فضای باز به منطقه‌شان آمده‌اند، اما در برخی شهر‌های غربی، چون کرمانشاه خبری از حضور معلم نیست و دانش‌آموزان بدون اینترنت یا تبلت به‌جای تحصیل، سرگرم کمک به خانواده شده‌اند.
به‌گفته برخی از عشایر، آموزش و پرورش اجازه آموزش حضوری را در فضای باز مناطق عشایری داده است. با وجود این، دانش‌آموزان مناطق عشایری از نخستین افرادی بودند که با مجازی شدن آموزش لطمه تحصیلی خوردند.
حسن، یکی از عشایر منطقه کلیبر این مسئله را مطرح می‌کند و می‌گوید: «برنامه شاد را برای بچه‌ها نصب کردیم، اما به‌دلیل آنتن‌دهی ضعیف امکان استفاده از آن را نداشتند. مدتی است با درخواست ما آموزش و پرورش هر روز برای یک پایه تحصیلی کلاس حضوری برگزار می‌کند.»
بازسازی راه‌های عشایری خسارت‌دیده در سیلاب
نگرانی‌های عشایر به قیمت گوشت و مشکل آموزش و گرانی حمل‌ونقل خلاصه نمی‌شود. حالا که عشایر حرکت به سمت قشلاق را آغاز کرده‌اند، بار دیگر موضوع ایل‌راه‌ها هم به میان آمده است؛ به‌ویژه اینکه سیل و آبگرفتگی در ۲ سال گذشته هم خسارت زیادی به راه‌های دسترسی عشایر وارد کرد. خوزستان و لرستان در این بخش بیشترین آسیب را دیدند؛ به‌طوری که سیل فروردین سال گذشته در مجموع بیش از ۶۴ میلیارد تومان خسارت به عشایر لرستان وارد کرد که ۳۷ میلیارد تومان از این خسارت مربوط به ۹۶۳ کیلومتر از راه‌های عشایری استان بود.
در خوزستان هم خسارت به عشایر ۶۵ میلیارد تومان برآورد شده بود که بخش زیادی از آن متوجه ۷۰۰ کیلومتر از راه‌های دسترسی عشایری بود.
البته مدیرکل دفتر ساماندهی و هماهنگی سازمان امور عشایر تأکید می‌کند اغلب راه‌ها و جاده‌های عشایری که در ۲ سال گذشته در نتیجه بروز سیل آسیب دیدند، ترمیم شده‌اند.
چند هفته پیش و در جشن بازسازی و نوسازی مناطق سیل‌زده هم اعلام شد که ۷۶۵۰کیلومتر از ایلراههای عشایری مرمت و بازسازی شده‌اند، اما بنابر گزارش عشایر و اداره‌های استانی برخی از راه‌ها در شمال خوزستان هنوز ترمیم نشده یا بسیاری از جاده‌های عشایری در استان‌های دیگر فرسوده هستند و به‌دلیل کمبود اعتبار هنوز بهسازی نشده‌اند.
یکی دیگر از تبعات بارندگی‌های خوب یکی، دو سال گذشته رشد مراتع بود. البته مسئولان سازمان امور عشایری تأکید می‌کنند اغلب آتش‌سوزی‌های سال گذشته هم در مراتع مربوط به بخش روستایی بوده و خسارت به مراتع عشایری قابل توجه نبوده است.عشایر ۴۰ درصد مراتع کشور را در اختیار دارند.
جدیدترین آمار سازمان امور عشایر ایران نشان می‌دهد جمعیت عشایری کشور یک‌میلیون و ۱۰۸ هزارو ۶۴۰ هزار نفر در قالب ۲۴۶ هزارو ۴۵ خانوار است و عشایر ۱.۴ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و ۲۹ درصد دام سبک کشور را در اختیار دارند. مقایسه آمار جمعیتی در ۴ سرشماری انجام شده از عشایر در دهه‌های گذشته از کاهش جمعیت و همچنین طایفه‌های عشایری خبر می‌دهد؛ کاهشی که با وجود مشکلات زیاد عشایر در آینده هم قابل پیش‌بینی است. مهم‌ترین دغدغه عشایر باتوجه به نوع زندگی و درآمد مربوط به دام است و در این روز‌های کرونایی، کمبود دارو و واکسن دام هم بر مشکلات آنها افزوده است.
آمار پایین کرونا در میان عشایر
در روز‌های گذشته برخی از شهرستان‌ها آمار بالای ابتلا و بستری کرونای خود را به کوچ عشایر نسبت دادند، اما «سیاوش احمدی میرقائد» مدیرکل دفتر ساماندهی و هماهنگی سازمان امور عشایر در این باره پاسخ می‌دهد: «بعد از شیوع کرونا در هماهنگی با وزارت بهداشت اقدامات مهمی برای جلوگیری از شیوع ویروس در میان جمعیت عشایری انجام شد و خوشبختانه تاکنون آمار کرونا در این بخش پایین بوده است.»
او با بیان اینکه امسال ۱۶۰ خانه بهداشت کانکسی در مناطق عشایری و اغلب با بهره‌گیری از تحصیل‌کرده‌های این جمعیت راه‌اندازی شده است می‌گوید: «تا پایان سال همه مناطق عشایری تحت پوشش قرار می‌گیرند.» به گفته احمدی، ۷۳۱ هزار نفر از جمعیت عشایری با توجه به کد ملی غربالگری شده‌اند که از این میان ۳۸۱۰ نفر مشکوک به کرونا بودند و به مراکز درمانی ارجاع شدند. از کل افراد، تست ۷۳ نفر مثبت بوده است و فقط ۱۰ نفر نیاز به بستری داشتند. همچنین تعداد کل فوتی‌های جمعیت عشایری بر اثر کرونا ۳ نفر بوده است.
مدیرکل دفتر ساماندهی و هماهنگی سازمان امور عشایر تاکید می‌کند نهاد‌هایی مثل هلال احمر، بسیج و... در کوچ بهاره برای ضدعفونی محل استقرار عشایر کمک کردند و این اقدام در کوچ پاییزه هم در حال انجام است.
